Автор Халилбег Ахlмадов. Ноябрь 2023 сон.

Адабияталъул рахъалъ киналгоязде г1унт1ун ч1ах1иял специалистаз рик1к1уна Расул Х1амзатов дунялалдаго машгьурав шаг1ирлъун вахъине цох1о «Къункъраби» асар хъван бук1арабани г1езе бук1анилан. 
Халкъалъ абула, гьеб рагъул ва ч1агоязул ракълие г1оло хваразда цебе бугеб налъул х1акъалъулъ бищун лъик1аб кеч1 бугилан, амма гьелдаго цадахъ «Къункъраби» ккола ракълилги дунялалъулги кеч1. Рак1ал берцинал г1адамаз, гьадин эркенго пикру гьабизе, берда бихьизе, рек1ел асарал загьир гьаризе рес кьураб Дунялалъул х1акъалъулъ кеч1.
Къункъраби лъугьана хвел гьеч1олъиялъул абадияб нуг1лъун. Гьанже гьезухъ балагьидал, нилъеда гьезул т1елалъулъ жеги ц1ик1к1ун рихьулел руго «рагъда камурал васал».

Байбихьудасанго гучаб бук1ана гьеб кеч1алъул машгьурлъи. Цо-цо коммунистазда гьоркьор рук1арал атеистаз ЦК КПССалъул Политбюроялде, бит1ахъе абуни, ц1ад базабун бук1ана гьеб кеч1 ах1изе гьукъеян г1арзабазул. Багьанаде гьез бачунеб бук1ана цо-цо киласабазда ва масжитазда гьеб как ах1улеб г1адин ах1улебцин бугилан.
Гьабизе жо т1аг1араб политбюроялъ гьеб ишалъул «жавабчилъи» Л. И. Брежневасухъе кьола. Досги, киназего лъик1 кколедухъ, машгьураб кеч1 гьукъизеги бокьич1ого «ах1изе бегьула, ва амма ц1акъго г1емер гуро» ян резолюция лъола. 

Дида дунялалда лъаларо цойги кеч1, жиндие нусгоялдаса ц1ик1к1ун памятник лъун бугеб. Т1оцебе гьеб лъуна Северияб Осетия-Аланиялда, анкьго вас рагъулъ вахъараб Гадзахановазул х1урмат гьабун. Хадуб гьединалго памятникал раккана Бухты, Саратов, Кисловодск, Чирчик (Узбекистан) шагьаразда, Гъуниб. 

Автор Сулейманов Мухlамадкамил. Ноябрь 2023 сон.

Нилъер цересел умумузул г1умру буго къадру-ях1алъулги иман буголъиялъулги унго-унгояб мисал. Гьел киналг1аги г1умруялъул зах1малъабаз къуркьизарич1о, кинаб бук1аниги х1укуматалъул низамалъ свинабич1о гьезулъ исламияб бич1ч1и. Гьединаздасан цояв вуго гъоркьехун макъалаялда жиндир бицунев Х1ариколоса Сулейманов Набиги.
Гьесул жигаралдалъун чанго маг1арул росулъ рагьун руго школал, анц1-анц1 г1олилазе щун буго исламиябги светиябги лъай. Х1ал алжаналда батаги жиндир.

Чанго соналъ цебе Набил вас Мух1амадкамилица Хъах1аб росулъе  хъвараб кагъаталдаса.
Хириял школалъул нухмалъулел, школлъимал ва Хъах1аб Росдал жамаг1ат!

Дун вуго Х1ариколоса Сулейманов Набил вас Мух1амадкамиль.
Дун Хъах1аб Росулъе жеги щварав чи гуро, амма инсул бицадалъун дида лъала Хъах1аб Росдал г1адамал аваданал, разиял, сахаватал, гьобол-гьудул хириял чаг1и рук1ин. Гьединал гьел рук1инч1елани жакъа дица гьаб кагъатги хъвач1ого бук1ине рес бук1ана.
Т1оцебе инсул х1акъалъулъ хъванги дида интернеталда батана. Гьебги бугоан "История села Кахаб-Росо" абураб сайталда. Дир к1удияб, рак1-рак1алъулаб баркала буго гьеб сайт г1уц1аразе ва дир эмен рак1алде щварал Хъах1аб Росдал г1адамазе!

Кьуч1дасан босун бицани, хириял вацал, дир инсул биография байбихьараб ккола, киназулго г1адин, гьев гьавураб къоялдсан байбихьун. Досул паспорталда хъвараб къаг1идаялда гьавураб сонлъун бихьизабун 1901 сон бук1ана. Амма, х1акъикъаталда гьев гьавун вуго - 1904 соналъул 27 маялда. Совет х1укуматалъ жиндир заманаялда, киналго диниял т1ахьалали щай гурин, г1араб ва г1ажам алфавиталъ хъварал кверзул хъвай-хъваг1аялцин лъуг1изаризе, к1удияб жигар бахъанин бицунаан мунагьал чурадица. Гьелъул х1асилалдайин квералъ Къуръаназул раг1алда щиб, г1ажам т1ахьазул раг1алда щиб, рак1алде щвеялъе хъварал хъвай-хъваг1аялги т1аг1арал. Цебе заманаялда гьарураб къо-моц1 гьедин хъван толеб бук1ун буго. Дир х1исабалда, чурараб лъеда цадахъ лъимерги къват1ибе реххараб г1адаб жо гьабун буго ц1ияб власталъ. Паспортал кьолеб замана т1аде щварабго - г1емерисезул гьарураб заманаялъулъги г1емерал гъалат1ал риччан руго. Инсуца бицунаан, эбелалъ абухъе, жив гьавун вугила 12 абилеб рабиг1ул аввалалъ, мих1и баккулъ (нужеца г1ин т1аме гьеб ц1акъ къиматаб баяналде: мих1и баккулъ 12 рабиг1ул аввал, моц1рол гьижра-календаралда, г1ага-шагарго лъеберго соналда жаниб цо нухалъ гурони бук1унарелъул). Цо гьеб сордоялъ нижер Х1ариколо росулъ гьавун вуго к1иго вас. К1иясего, росдал машгьурав г1алимчияс, Мух1аммад авараг (с.т.г1.с.) гьавураб сордоялъ гьарурал рук1инги х1исабалде босун, Мух1аммад-Наби абурал ц1аралги кьун руго. 

Автор Хl. Гlабдулаев. Ноябрь 2023 сон.

Халкъалъул парахалъи цIунулезул профессионалияб байрамалъул тарих байбихьана 1962 соналдасан. Гьеб соналъ тIоцебе кIодо гьабуна СССРалда советияб милициялъул къо. 10 ноябрьги гIадада бищараб календаралъул тарих гуро-социалистияб инкъилаб ккун лъабго къоялдасан 1917 соналъ тIоцебе гьабун букIана хIукму хIалтIулаб (рабочая) милиция гIуцIизе. 2011 соналдаса нахъе байрамалда цIар хисун буго полициялъул хIалтIухъабазул къоян. 

Жакъасеб номералда, киналго полициялъул хIалтIухъабазда, жанисел ишазул органазул вет ераназда профессионалияб байрамги баркулаго, бокьун буго гьезие гьаризе хъизан-рукъалда сахлъиги баракатги, хIалтIулъ бергьенлъабиги гIумруялда парахалъиги. Биччанте дагьлъизе такъсирчилъи, цо къадаралъ бигьалъизе нужер гьабулеб хIалтIиги. 

Гъоркьехун кьолеб буго жанисел ишазул органазул ветеран, районцояз кидагосеб адабалда жиндир цIар рехсолев унго-унгояв милициялъул майор ХIасан ГIабдулаевасул районалъул ихтияр цIунулезул гIуцIабазул тарихалъул бицараб материал. 

10 ноябралъ т1олабго Россиялъул халкъалъ к1одо гьабула жанисел ишазул органал г1уц1араб къо.

Революция ккун г1емер заман иналде г1уц1ана милиция. Гьелда цере ч1арал масъалабиги рук1ана т1олго улкаялда т1ибит1ун бугеб хъачагълъиялде, ц1огьалде, ч1вадарухъанлъиялде данде рагъ гьаби.

Гьел масъалаби т1урай мурадалда 1920 соналъ Дагъистаналдаги, гьелдаго гьоркьоб нилъер районалдаги г1уц1ана милиция. Гьанибго бук1ана округалъул туснахъ ц1унулеб бак1ги. 

Къоабилел соназ нилъер район бук1ана Авар округалда гьоркьоб. Гьединлъидал нилъер милициялда ц1арги бук1ана «Авар округалъул милиция» абун. 

Округалъул милициялда гьоркьобе унаан ункъго участок: Хунзахъ, Харахьи, Бакълъухъ ва Гъойсубули. Гьел участкабазда гъорлъе унаан цебе наиблъиялде гъорлъе унел рук1арал Гумбет, Унсоколо, Къах1иб, Г1ахьвахъ районазул росаби.

1928 соналъул ноябралда Авар округги бихун г1уц1ана Хунзахъ район. Гьелдаса нахъе районалда г1уц1ана РО НКВД, 2012 соналдаса нахъе буго полиция. Дагъистаналда милиция г1уц1аралдаса нилъер районцоял х1алт1ана бат1и-бат1иял районазда, шагьаразда жавабиял ишазда. Кибго гьез бихьизабуна х1инкъи гьеч1олъи, бажари ва къох1ехьей.

Автор И. Мухlамадов. Ноябрь 2023 сон.

4 ноябралда районалда кlодо гьабуна Россиялъул халкъазул цолъиялъул къо. Улкаялда гьеб байрам тlобитlулеб буго 2005 соналдаса нахъе. Байрамалъул аслияб тадбир тlобитlана исана Расул Хlамзатовасул нусго сонилаб юбилеялде Цlада росуълъ цlи гьабун къачlараб "Хъахlал къункъраби" мемориалияб комплексалда. Гьелда гlахьаллъи гьабизе рачlаразда гъорлъ рукlана Россиялъул Социалияб фондалъул Дагъистаналда бугеб отделениялъул нухмалъулев Мухlамад Гlисаев, Халкъияб собраниялъул депутат Хучбар Хучбаров, филологиял гlелмабазул доктор Мухlамад Мухlамадов, республикаялъул чанго муниципалитетазул лъай кьеялъул бутlабазул нухмалъулел ва цогидалги. 

Тадбир байбихьилелде цебе киназго тlугьдул лъуна мемориалияб коплексалда бугеб эбелалъе ва васасе бараб памятникалда цебе.
Гьелдаса хадуб данделъаразе саламги кьун тадбир рагьана районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас.

"Исана нилъеца кlодо гьабулеб буго Россиялъул гlемермиллатазулаб адабияталъул кlудияв инсан, унго-унгояв магlаруласул, дагъистаниясул ва Россиялъул гражданинасул букlине кколеб тlабигlат жиндилъ бессарав Расул Хlамзатов гьавуралдаса 100 сон тlубай. Нилъер президент Владимир Путинил указалдалъун 2023 сон федералияб даражаялдаго лъазабун букlана Расул Хlамзатовасул сонлъун. Гьелдалъун рес щвана исана районалда кlвар бугел цlиял объектал разе ва къачlазе. Расул Хlамзатовасул 100 сон тlубаялда хурхун Кремлиялъул Кlудияб Кlалгlаялда тlобитlараб тадбиралда улкаялъул нухмалъулес цогинух цlалана шагlирасул Дагъистаналда жив магlарулав, Россиялда дагъистанияв, улка бахун къватlивехун россиялъулав вугин абурал рагlаби. Абизе ккола, нилъер къарнуялъул Кlудияв инсанасул гьел кlудиял рагlаби жакъа кутакалда хlажатал ругилан. Жакъа дунялалда лъугьун бугеб хlалуцараб ахlвал-хlалалъухъги цадахъго Украинаялда унеб бугеб хасаб рагъулаб операциялъул гlахьалчагlазул бахlарчилъиялъухъги, гьезул Ватlаналде бугеб рокьиялъухъги халгьабун, абизе бокьун буго чlахlиязеги гlисиназеги чара гьечlого хlажат бугин Россиялъул гражданаллъун хутlизеян. Гьединго кlочон тезе бегьуларо нилъер умумузе хасиятаблъун букlараб яхl-намус, къохlехьей, цlодорлъи ва сабур. Халкъияв шагlир гьавуралдаса 100 сон тlубалеб соналда нижеда цере рукlана тlуразе кколел масъалаби, гьезда гъорлъ букlана гьаб мемориалияб комплексалъе реконструкция гьабиги. Кlудияб баркала кьезе бокьун буго республикаялъул бетlер Сергей Меликовасе. Гьесул кумекалдалъун ва нилъер районалдехун бугеб цlодораб бербалагьиялдалъун нижехъа бажарана гьаб СКФОялдаго бищун кlудияб комплексалда гьарулел хlалтlаби заманалда лъугlизаризе. Гьанже киналго шартlалги гlуцlараб, квегlенаб, мультимедийнияб залалда батlи-батlиял программабазул трансляциялги рихьизаризе ресалги ругеб гьаб комплекс лъугьине буго туристазулги гьалбадерилги ракlал тlаде цlалеб бакlлъун. Хасаб баркала кьезе бокьун буго комплексалъул реконструкция гьабураб подрядалъулаб гlуцlиялъе, субботниказда гlахьаллъи гьабурал росабазул бегавулзабазе, школазул директорзабазе, гьезул коллективазе ва цогидалги гьаниб гьабураб хlалтlулъ жидерго бутlа лъуразе", - ян абуна гьес.

Автор И. Мухlамадов. Ноябрь 2023 сон.

2 ноябралда райадминистрациялда тlобитlана районалъул депутатазул иргадулаб сессия. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул бетleр Нурмухlамад Задиевас, райсобраниялъул председатель Мухlамад Мухlамадовас, депутатаз ва цогидазги.  

Данделъаразе саламги кьун сессия рагьана председатель Мухlамад Мухlамадовас. Гьенир гьоркьор лъун рукlана “Хунзахъ район” МРалъул 2024 сонил бюджеталъул проекталъул бицин, гlолилазул ишазул ва туризмалъулгун спорталъул ва лъай кьеялъул отделазул гьабураб хlалтlул хlисаб кьей. 
2024 соналъул районалъул бюджеталъул проекталъул хlакъалъулъ гlатlидго баян кьуна финотделалъул начальник Хlайдар Хlайдарбеговас. Гьесул рагlабазда рекъон муниципалитеталъул тlасияб сонил бюджет бахине буго 1 миллиардгун 87 миллион гъурщиде. 2023 соналда данде ккун гьеб кколеб буго 18% цlикlкlун. 

Гьеб суалалда хурхун жиндирго пикру загьир гьабуна районалъул бетlерас. 
“Нилъеда жеги лъаларо хадусеб сонил бюджет тlокlлъигунищ яги камигунищ букlинебали. Исана районалда хlалтlизе биччана кlиго цlияб школа, цlи гьабун къачlараб мемориалияб комплекс “Хъахlал къункъраби” ва цогидалги объектал. Гьелги районалъул бюджеталдасан хьихьизе ккола. Санайил нилъер бюджеталъе кlудияб ками ккола бихьизабураб къадаралда налогал ракlарунгутlиялда бан. Гlадамазул 90% кьоларо ракьул ва мал-мулкалъул налогал, гьеб сабаблъун санайил щибаб росдал бюджет дагьлъула чанго миллионалъ. Гьел налогал руго нужерго росабалъ хутlулел сурсатал, гьеб бичlчlизе ккола киназдаго. Нужеца, депутатаз, бегавулзабигун цадахъ лъугьун гьеб рахъалда хурхун гlадамазда гьоркьоб бичlчlикьеялъулаб хlалтlи гьабизе ккола”, - ян абуна гьес. 

Автор Ф. Мухlамадова. Октябрь 2023 сон.

Араб талат къоялъ районалъул администрациялъул киналго х1алт1ухъабигун г1уц1абазул нухмалъулелги г1ахьаллъун «Хунзахъ район» муниципалияб районалъул бет1ер Нурмух1амад Задиевас т1обит1ана г1ат1идаб данделъи.

Гьелда гьоркьор лъуна данделъиялда г1ахьаллъаралщиназул х1алт1ул иналъул, хадубккун гьабизеселъул ва г1адлу-низамалъул суалал. 

Бищун цебе районалъул нухмалъулес г1одор ч1аразул лъай-хъвай гьабуна г1агараб заманалда къуваталде лъугьине бугеб х1укмуялъулгун. Гьелда рекъон районалъул киналго хъулухъчаг1азе гьукъараб буго х1алт1уда рук1аго ва хъулухъалъулал ишал т1ураялъе Америкаялъул «Apple» маркаялъул телефоналгун техникиял алатал х1алт1изаризе. Цинги районалъул нухмалъулес к1вар буссинабуна жиде-жидеда т1адбухьинабураб мал-мулкалъул, ракьазул, транспорталъул налогал кьезе ккеялде, г1уц1абазулгун учреждениязул 2024 соналъе бюджетазул проектал х1адурун лъуг1изе ккеялде.

ОКСалъул нухмалъулев Саг1адула Батировасе т1адкъай кьуна ахирисеб щуго соналда жаниб районалда раралщинал социалиял объектазул отчет х1адуризе ва бач1унеб соналъ капиталияб ремонт гьабизе бугеб Коло ясли-ахалъул ва «Бак1алъулал инициативаби» программаялъул кумекалдалъун Хунзахъ базе бугеб паркалъул документация х1адуризе.

Гьединго данделъиялда гьоркьоб лъуна районалъул цо-цо школазда ц1алул учебникал г1олел гьеч1олъиялъул, гьел умумуз ричун росизе ккеялъул суалалги. 

Автор Н. Гlалиева. Октябрь 2023 сон.

2022 соналъул февралалда нилъер улкаялъул Президент Владимир Путиница т1олабго дунялалдаго раг1изабуна нилъер Ват1аналъул х1инкъи гьеч1еб бук1инеселъе г1оло Украинаялда хасаб рагъулаб операция байбихьанилан. Гьелда г1ахьаллъи гьабизе рит1ана Россиялъул цо-цо регионаздаса васазда цадахъго Дагъистаналдасан унеб къокъаялда гьоркьоб нилъер районалдаса 500-г1ан г1олохъанчиги. Узухъда, тунка-г1усиял ккараб бак1алда, камиял ккеч1огоги хут1уларо. Рач1ана нилъер районалдеги ц1а г1адал г1олохъаби нилъедаса рат1алъиялъул бицарал ч1ег1ерал баянал, ругьалаби. Районалдаса гьанжелъаг1ан 15 ялде г1агарарав г1олохъанчияс жидерго къиматаб г1умру кьуна гьеб операциялда. Нилъеда гьел васал киданиги рек1елъа инаро. Г1ун бач1унеб г1елалъе гьел г1олохъабиги, гьезул бах1арчиял гьунаралги мисалалъе рук1иналъе, гьел даималлъун гьариялъе гьезул бицинч1ого г1оларо нилъеца.

Жакъа нижее бицине бокьун буго хун хадуб Бихьинчилъиялъул орденалъе мустах1икълъарав Байикь росулъа Къурамух1амадов Исмаг1ил Къадих1ажиевичасул х1акъалъулъ.

Гьев бах1арчияв вас вукъизе унелъул районго, росуго угьдилеб бук1ана. Хунзахъа Байикье унел г1адамазул ва машинабазул къокъабаз гьеб росулъ ва нухда ч1езе бак1цин хут1ун бук1инч1о.

Лъида лъалеб жидерго васазул х1акъалъулъ эбелалда г1адин бицине? Рух1арал маг1ил гаралги т1олаго, гьелъ гьадин бицана: 

Цониги эбелалъ абиларо, жиндир васасул х1акъалъулъ квешаб раг1и. Дир вас вук1ана эбелалъ гуребги, гьев вихьарав, к1алъаравщинав чияс къимат кьолев, рек1елъ къвак1и ц1ик1к1арав лебалав вас.

Гьавун вук1ана бит1ун т1абиг1ат ц1илъулеб, гьава-бакъ хинлъулеб, рек1елъе рохел лъугьунеб т1оцебесеб ихдалил март моц1алда. Анлъго сон барав гьит1ич вит1ун вук1ана Байикь байбихьул школалде ц1ализе. Ункъго соналъ гьенивги ц1алун 2010 соналдаса 2015 соналде щвезег1ан ц1алана Хунзахъ №1 гьоркьохъеб школалда. Гьенисан гьев ц1ализе лъугьана Каспийск шагьаралъул Энергетикияб колледжалде. Гьеб лъуг1ун хадуб ана армиялде. Гьев ккун вук1ана Оренбургалъул 33860 рагъулаб часталде. Хадубги рагъулаб хъулухъалда ч1езе х1укмуги гьабун, 2019 соналда контрактги хъван х1алт1изе лъугьана Буйнакскиялъул 63354 рагъулаб часталде мотострелковияб батальоналъул минометазулаб взводалъул водительлъун.

Украинаялда гьадаб багъа-башари лъугьараб мехалда, дир гьит1инав сержант вит1ана нилъер улкаялъул х1инкъи гьеч1еб бук1инеселъе г1оло гьабулеб хасаб операциялда г1ахьаллъизе.

Автор Ф. Мухlамадова. октябрь 2023 сон.

 СССР биххун хадуб т1убанго к1алагъоркье кканин абизе бегьула росдал маг1ишатги, халкъалъул  бугебщинаб данде к1ут1ун лъик1аб бук1инеселъе г1оло г1уц1ун рук1арал колхоз-совхозалги, жибго росдал маг1ишаталъул х1алт1ухъабазул къадру-къиматги. Амма бищун кьерхараб роччункъоялъцин бакъул ч1ор баккулеб г1адин, руго нилъеда гьоркьорги жидеца г1аммаб маг1ишатги ц1унарал, гьелде т1аде-гьеб цебет1езецин гьабурал, «жакъасеб къоялъул бах1арзал»-ин  ц1ар тезе бегьулел г1адамал. 
Гьеле гьединаздасан цояв ккола гъоркьехун диргун гара-ч1вари ккарав т1анусдерил «Машгьурал г1адамал» СПКялъул председатель Зиявудин Мух1амадовги.

Жакъа къоялда «Машгьурал г1адамал» СПКялъул буго «Дагъистаналъул муг1рузул» тайпа г1иялъажалазул 5800, «Швицкая» тайпадул ч1ег1ерх1айваназул 138 бет1ер.
2010 соналдаса нахъе маг1ишаталъе бажарун нухмалъи гьабулеб буго Россиялъул росдал маг1ишаталъул министерствалъул Х1урматалъул грамотаялъул бет1ергьан, зах1маталъул ветеран Мух1амадов Зиявудин Шигьабудиновичас. «Машгьурал г1адамал» ккола т1олгороссиялъулал г1и-боц1ухъанлъиялъул церелъеязул чанц1улго меседил призерал, г1емерал халгьабияздаса, конкурсаздаса шапакъаталгун руссунел, районго ч1ух1арал росдал зах1матчаг1и. 

2023 соналъ къват1ибе араб республикаялъул росдал маг1ишаталъул энциклопедиялде босизе мустах1икъаблъун бихьараб районалдаса СПКги цо «Машгьурал г1адамал» гурого ратич1о, гьезул х1алт1ул х1асилазухъги цебет1еялъухъги балагьун. Гьебги буго тарихалда меседил х1арпаз хъван гьез жидерго свак лъалареб зах1маталдалъун толеб бугеб лъалк1.    

Унго-унголъунги г1ажаиблъи гьабизе бач1унеб х1ужжа ккола, гьаб заманалда члензабазе кьолел ролъул, пиринч1ул хъапалги, щибаб къварилъи ккаралъубе бегьулеб сахаватлъиялъул кверги бихьидал. Т1ок1аб жоялъул бицунго щай, колхозалъул правлениялъ (гьедин абулеб буго дица доб советияб къарт1 СПКялъ ц1унун бук1иналъ) жидерго контора бук1араб минацин сайгъат гьабуна хъутанчаг1азул ясли-ахалъе!

Автор Н .Гlалиева. Октябрь 2023 сон.

Щибаб соналда октябрь моц1алъул к1иабилеб гьат1ан къоялъ нилъер улкаялда к1одо гьабула росдал маг1ишаталъул х1алт1ухъабазул къо. Гьел ккола бихьулеб къоялде рач1инч1ого радал хъах1лъи рехаралдаса кват1араб сардиде щвезег1ан, риидалил, хасалил гьава-бакъалъухъ балагьич1ого к1вах1 тун х1алт1улел г1адамал. Гьел ккола фермеразул маг1ишатазул ва цогидалги росдал маг1ишатазул предприятиязул специалистал: агрономал, зоотехникал ва цогидалги бекьулеб ракьалда т1ад х1алт1и гьабулел росдал зах1матчаг1и. Кинал х1асилалгун жидерго байрамалда дандч1вай гьабулеб бугеб нилъер районалъул росдал маг1ишаталъул х1алт1ухъабазали лъазелъун жакъа дун дандч1вана райадминистрациялъул сельхозотделалъул нухмалъулев Г1алиев Мух1амадгун. Гьесдаги дидаги гьоркьоб ккана гьадинаб гара-ч1вари:

- Мух1амад Х1ажиевич, бокьилаан лъазе кинаб ах1вал х1ал бугеб нилъер районалъул росдал маг1ишаталдаяли. Церет1еял, нахъеккеял?

- Жакъа къоялда жаниб росдал  маг1ишаталъул бицани, т1олабго улкаялдаго г1адин, гьеб цебесеб х1исабалда г1адин ц1акъго беццилеб ах1вал-х1алалда гьеч1ониги, какиледухъ нахъе хут1унги гьеч1о. Руго районалда Т1олгороссиялъулал конкурсаздаги г1ахьаллъун, тайпадулаб г1иял балагьиязда т1оцебесеб бак1ги ккун, щибаб соналда меседил медалалгун т1ад руссарал «Стела», «СССР», «Машгьурал г1адамал» г1адинал маг1ишаталги, церехъабиги росдал г1адамазеги районалда т1орит1улел щибаб тадбиралъеги жидеда кумек, квербакъи гьабизе к1олел, нилъ ч1ух1изе бегьулел СПКялги.

Жакъа районалда буго цересел колхоз-совхозазул бак1алда г1уц1араб 24 маг1ишат. Гьезда гьоркьор руго 15 тайпадулаб г1и-боц1ул маг1ишаталги-3 тушинский породаялдасан ва 10 нилъерго муг1рузул метис квасул породаялдасан г1уц1араб г1иялги, гьединго цо рахьдалаб ва цо гьаналаб тайпаялъул боц1ул маг1ишатги, 60-жалго бет1ергьанаб предприятиеги, 35-КФХ (рекьарухъабазулгин фермеразул маг1ишат).
Гьез пайда босула 114 азарго гектар росдал маг1ишаталда хурхарал ракьаздасан, 85 азарго гектар хас гьарун рихьизарурал сельхозугодияздасан. Гьелда гьоркьобе уна 9945 азарго гектар бекьулеб ракьалъул, 7 азарго гектар рецулел бак1азул, хут1арал бак1ал г1и-боц1и кваназарулел муч1дузул. 
Аслияб къаг1идаялда гьеб ккола Хъумторхъала, Бабаюрт, Хасавюрт, Кизилюрт, гьединго 13 азарго гектар Кочубеялъул зонаялъул Тарумовский ва Ногъайский районазул ракьазул. Районалда буго 25 азарго бет1ер ч1ег1ербоц1ул, 200 азарго г1и-ц1ани, тайпадулаб г1иял къадар бахуна 50 азаргоялде, 1500 чу, 2500 найил т1улби.

Автор Н. Гlалиева. Октябрь 2023 сон.

Учитель… КигIан къадруяб рагIи гьеб кколеб. Цо-цо мехалда нилъеца пикруцин гьабуларо кигIан кIудияб бутIа учителас нилъер гIумруялда жаниб лъолебали. ХIисаб гьабураб мехалда, киналго лъимал руго школалъ куцарал, тIоцебесеб иргаялда - педагогас. КигIан гIемер учитель хIалтIизе кколев, нилъер щибаб лъимер цебетIураблъун, лъайгин тарбия щвараблъун лъугьинабиялъе гIоло, кигIанасеб къуват, сабру, рекIел хинлъи гьес кьезе кколеб гьеб талихIаблъун, нилъер улкаялъе пайда-хайир цIикIкIараблъункуцаялъе гIоло. Бокьун буго гьаб гьумералда жидер гIумру лъималазе тарбия-лъай кьеялда бухьинабурал цо-цо хIурмат гьабизе мустахIикъал гIадамазул хIакъалъулъ бицине...  

Гьаниб дие рехсей гьабизе бокьун буго жидеца т1олабго г1умру учителасул зах1матаб, к1вар ц1ик1к1араб ва къадруяб ишалъе - г1ун бач1унеб г1елалъе тарбиягун лъай кьеялъе кьурал унго-унгоял учительзаби - Ниг1матулаевазул хъизаналъул х1акъалъулъ.

Ниг1матулаев Мух1амад ккола хъизаналъул к1удияв эмен.  Гьев х1алт1улев вук1уна районалъул бат1и-бат1иял росабалъ: Т1ануси, Гьамущи, Бакьагьеч1и, Хунзахъ математикаялъул учительлъун. Чанго соналъ нухмалъи гьабула районалъул халкъияб лъай кьеялъул методикияб кабинеталъеги. Гьев вук1уна рак1 бац1ц1адав, бицараб раг1уе рит1ухъав, г1адан хирияв, бокьараб мехалъ чиясе кумекалъе ине х1адурав, г1амал-хасияталъул рахъалъ мисал босизе мустах1икъав чи. Амма х1алт1уда гьев вук1уна кьварарав, х1алт1улесдаса жавабчилъи т1алаб гьабулев инсан. Мух1амадил х1акъалъулъ бицунелъул росуцояз абула, гьев гьудул-гьалмагъзабазда гьоркьов аваданав, г1емераб г1акъиллъи жиндилъ бессарав чи вук1анилан. Гьелъ гьев аск1ор х1алт1улезеги ц1акъ вокьулев вук1анилан.

Районалъул Т1ануси, Мущули, Бакьагьеч1и, Коло-Хьиндахъ росабалъе х1алт1изе гьев хьвадулев вук1ун вуго чодаги рек1ун. Цо-цо мехалда живго х1алт1улел росабалъго сардал ран ч1олевги вук1ун вуго. Цо росулъ гьесда гьикъун буго, аск1ой ч1ужу-хъизан гьеч1ев чияс дуца кванда щибулебан. Гьес жаваб кьун буго квен кваналилан. Мух1амадил бук1ун буго раг1уе бег1ерлъиги, х1алт1улъ мух1канлъиги.
Инсул нухдасан арав вас Ниг1матулаев Х1амзат лъаларев чи районалда къанаг1атги ватиларо. 58 соналъ х1алт1ун вуго Х1амзат математикаялъул учительлъун. Лъик1ал къиматазда Г1арани гьоркьохъеб школаги лъуг1изабун Ниг1матулаев Х1амзат ц1ализе лъугьуна Дагъистаналъул пачалихъияб педагогикияб институталъул физикаялъулгин математикаялъул факультеталде. Лъик1ал х1асилаздалъун институтги лъуг1изабун г1агараб росулъе т1ад вуссарав Х1амзат, х1алт1изе лъугьуна жиндиего бокьулеб Хунзахъ гьоркьохъеб школалде. Гьенив х1алт1улаго, цадахъго гьев вит1ула Хьини анкьго сонил школалде расписаниеги данде ккезабун дарсал кьезе. Гьеб заманалда Хьини росдал школалъул директорлъун х1алт1улев вук1уна Хунзахъ росулъа Дибиров Г1убайдат. Ц1акъ лъик1аб коллектив бук1анилан бицуна Х1амзатица, чанго г1урус учительги вук1анила цадахъ х1алт1улев. Ц1алиялдеги ц1ик1к1араб к1вар кьолаанила, эркенаб заманалда лъималазулгун рек1ел гъеялъе бат1и-бат1иял бах1сал, диспутал т1орит1улаанила. Школа лъуг1ун унезе къват1ире риччаялъул вечерал т1орит1ич1огоги толароанилан. 

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2023 сон.

 23 сентябралда Черкесск шагьаралда рагlалде бахъана Россиялъул Просвещениялъул министерствоялъ тlобитlулеб “Рахьдал мацlалъул ва адабияталъул бищун лъикlав мугlалим” абураб тlолгороссиялъул профессионалияб конкурс. Гьелъул мурадги ккола рахьдал мацlалъулгун литератураялъул учительзабазда кверчlвай ва гьел дарсал кьеялда хурхун бугеб хlалбихьи тlибитlизаби. Гlаммаб къагlидаялъ исанасеб конкурсалъул финалалда гlахьаллъи гьабуна улкаялъул 75 регионалдаса Россиялъул халкъазул 30 батlияб рахьдал мацlазул вакилзабаз. Дагъистаналдасан гьелда гlахьаллъи гьабуна нилъер ракьцояв, авар мацlалъул гlолохъанав учитель Мухlамад Манаповас ва конкурсалъул хlасилалда гьев ккана улкаялдаго бищун лъикlал учительзабазул анкьгоязде гъорлъе. Конкурсалъул хlакъалъулъги, жакъа мугlалимасул махщалида сверун бугеб ахlвал-хlалалъулги нижее бицана гlолохъанав мугlалимас.

-Мухlамад Булачевич, районцоязда мун лъала мугlалим гlадин гуревги, магlарул мацlги, цlарги, адабиятгун маданиятги бокьулев ва гьеб цогидазда гьоркьобги машгьур гьабизе хlаракат бахъулев чи хlисабалдаги. Цlакъ захlматаб жо буго жакъасел гlолилазул кьеразда гьоркьор гьединал чагlи рати. Гьеб нух тlаса бищизе дуда тlоцебе кин ракlалде ккараб?
- Дица мугlалимасул махщел тlаса бищиялъе аслияб гlиллалъун кканин абизе бегьула дир гlагараб Хунзахъ гьоркьохъеб № 2 школалда рукlарал учительзаби. Гьезул лъималаздехун ва жидерго пишаялдехун бугеб рокьиги гъираги бихьидал, дирги хиял ккана гьеб махщалиде. Хас гьабун магlарул мацlалъул мугlалимлъи тlаса бищиялде гъира базабуна щуабилеб классалдасан байбихьун нижее рахьдал мацlалъулгун адабияталъул дарсал кьолей йикlарай учительница Гlалимухlамадова Сидрат Гъазиевналъ. Гьей йиго гьунар тlокlай, махщел камилай мугlалим. Гьелъул тlоцересел дарсаздаса хадубго дир пикру ккана учительлъун вахъине. Сидрат Гъазиевнаялда лъалаан цlакъ лъималазе интерес кколедухъ дарс бачине. 5 аб. классалдасан байбихьун, гьелъ нижее лъолаан театралиял сценкаби. Жинцаго цониги асар бицинеги байбихьун, бищунго интересаб бакlалде щведал чlезе толаан, хутlараб нужецаго рокъоб цlалеянги абун. Мисалалъе, дида ракlалда буго, 9 аб. классалда нижеца цlалулеб букlана Гlабасил Махlамадил “Саба-меседо” абураб асар. Гьедин, дарсида гьеб асаралъул анализ гьабизе байбихьидал, мугlалималъ чlезеги тун, ниж рокъоре рекерун рукlана гьелъул ахир цlализе гlоло. Учительзабазул рахъалъ талихl кьуна дие. Цlар-цlар ккун рехсечlониги, дие дарс кьуралщинал мугlалимзаби рукlана жидерго ишалъул унго-унгоял профессионалал.  

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2023 сон.

Районалъул гlемерисел росабалъ тlадран унел руго батlи-батlиял хlалтlаби. Мисалалъе, гlолохъанав ва бажари бугев бегавул Гlумар Гlисаевасул нухмалъиялда гъоркь къо бахъанагlан цlилъун рачlунел руго Уздалросдал советалде гъорлъе унел росаби. Гьедин, дагьаб цебегlан Хъахlикlкlалахъ росулъ хlалтlизе биччана республикаялъул Сахлъи цlуниялъул министерствоялъул хасаб программаялда рекъон, 500 азарго гъурщиде капиталияб ремонтги гьабун къачlараб фельдшерлъиялъул пункт. Гьеб программаялда рекъон медпункталда гьабуна цlияб санузел, цlияб котелги насосги лъун, хасалил согlаб цlорой тlаде щвелалде щибго квалквал букlунаредухъ хlалтlулеб хlал гьабуна отоплениялъул системаялъул. Гьединго къачlан буго минаялъул къватlисеб рахъ ва берцин гьабуна сверухълъи. Районалъул нухазул фондалдасан сурсаталги риччан, гlаммаб къагlидаялъ 2,8 километрадул манзилалда чабахги бан къачlана лъабабго росулъ нухал. Нух ччукlун бачlинчlого букlинелъун цо-цо участоказда гьаруна къадалги. Уздалросулъ байбихьун буго ракьазул цlиял участокал кьезе ругел бакlазда нухал рахъизе. Гlаммаб къагlидаялъ бахъизе руго 2,4 километрадул манзилалда нухал. Гьелдасан жакъа къоялде 1,2 км лъугlун буго.

Гьездаса нахъе ккун гьечlо муниципалитеталъул Харахьи участокалда ругел росабиги. Исана риидалил заманалда рарал кlудиял цlадазул хlасилалда гlезегlан зарал ккана херехьдерие. Гьабсагlаталда росулъ унеб буго гьел цlадал раялъул хlасилалда хвезабун букlараб росдал цо къотlнобе 1 километралъул манзилалда бетон тlеялъул хlалтlаби. ДРялъул “Агрострой” ГКУ гlуцlиялъ росулъ бан рагlалде бахъунеб буго футбол хlалеб майдан. Кватlичlого киналго хlалтlаби лъугlаралго официалияб къагlидаялъ рагьизе буго гьеб. Гьал ахирисел соназда бищунго херехьдерил рахlат хвезабулеб гlузрулъун ккола хасало росулъ лъим букlунгутlи. Гьеб гlузру лъугlизабиялъул мурадалда араб соналъго “Халкъияб лъим” абун цlарги лъун, росдал жамагlаталъ жидерго къуваталдалъун байбихьун букlана 10,4 км манзилалда Мочlохъан цlияб лъел мухъ бачине. Жакъа къоялде гьениб хутlараб хlалтlи буго 200-300 метрадул манзилалда рогlразда тlаде ракь хъвазе. Гьал гlагарал гlодоркъоязда субботникги тlобитlун, гьеб хlалтlиги рагlалде бахъинабизе буго. Цогидал хlажатал алаталги росун, кинабго битlа-бишун ккани ва гьава-бакъалъул шартlаз ресги кьуни, гьенисан кватlичlого росулъе цlияб лъим чвахизе буго. Зама-заманалдасан росдал гlолохъаби унел руго Парси магlардасан росулъе бачараб лъел мухъалъухъ халгьабизеги.

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2023 сон.

Гьал къоязда тlолабго улкаялдагогlадин нилъер районалдаги кlодо гьабуна кlудияв шагlир Расул Хlамзатовасул гlасрудал юбилей. Улкаялъул Президентас 2021 соналдаго жиндирго Указалдалъун исанасеб сон лъазабун букlана Расул Хlамзатовасул сонлъун. Гьединлъидал исанасеб сон байбихьаралдаса юбилеялда хурхун байрамалъулал тадбирал тlоритlулел руго федералияб даражаялда ва цо-цо къватlисел пачалихъаздаги. Байрамалде рачlаразда гъорлъ рукlана Россиялъул Президентасул СКФОялда вугев полпред Юрий Чайка, улкаялъул Президентасул гlакълучи Владимир Толстой, Дагъистаналъул Бетlер Сергей Меликов, регионалияб Хlукуматалъул членал, Халкъияб Собраниялъул председатель Заур Аскедеров, Федералияб Казначействоялъул Дагъистаналда бугеб управлениялъул нухмалъулев Гlабдулпатахl Гlамирханов, республикаялъул ТФОМСалъул нухмалъулев Ахlмад Гьудов, Дагъистаналъул тlоцевев президент Мухlу Гlалиев, РФялъул Социалияб фондалъул Дагъистаналда бугеб отделениялъул нухмалъулесул ишал тlуралев Мухlамад Гlисаев, республикаялъул гlемерал муниципалитетазул нухмалъиязул ва федералиялгун регионалиял СМИязул вакилзаби, творческияб интеллигенция ва гlемерал цогидалги. 

Кьерхараб бачlана районалда 9 сентябрь. Гьединлъидал, гьава-бакъалъул шартlазда рекъезабизе ккана тадбиралъул программаги. Гьелдалъун цебеккунго хlадурараб хасаб программаялда рекъон гьаризе ракlалда рукlарал гlемерал тадбирал гlумруялде рахъинарун бажаричlо.

Тlоцебе гьалбал щвана шагlирасул гlагараб Цlада росулъ бугеб рукъ-музеялде, тlугьдул лъуна росулъ ругел Цlадаса Хlамзатил ва гьесул машгьурал кlиялго васазул памятникалда цебе. Гьенисан сапар бухьана хас гьабун поэтасул юбилеялде цlи гьабун къачlараб “Хъахlал къункъраби” мемориалияб комплексалде. Гьениб юбилеялде гьарурал гlемерал хlалтlабазул хlасилалда тlубанго хисун буго комплексалъул сипат-сурат. Гьелъул территориялда эбелалъе гьабураб цlияб памятникалда цебе тlугьдулги лъун, киназго свери бахъана гьединго цlи гьабун къачlараб, гlадамазе балагьизе квегlенаб ва интересаб къагlидаялъ гьаб заманаялъул технологияздалъун хьезабураб комплексалъул жанисеб рахъалдаги. Комплексалда нахъехун бугеб майданалда тlиритlун рукlана республикаялъул Промышленносталъулгун даран-базаралъул министерствоялъ хlадурарал батlи-батlиял муниципалитетазул миллиял бокlналги. Бокьарав чиясул рес букlана гьенир церелъун рукlарал нигlматазул хlалбихьизеги.

Автор Ф. Мухlамадова. Сентябрь 2023 сон.

Расул Гамзатов!  При этом имени каждый раз в памяти всплывают белые журавли, меткие афоризмы, мудрые изречения, надписи на кинжалах, дверях, памятниках и Дагестан, воспетый и прославленный поэтом на весь мир. Спросить у меня люблю ли я Расула-все равно что сомневаться в том, что я люблю свою жизнь, работу, семью. Поэзия кавказца родом из Цада всегда со мной: помогает мудрым советом в делах, поддерживает добрым словом в жизненных неурядицах, подстрекает идти дальше, не останавливаясь на достигнутом. Родство с гением аварской поэзии предрасполагало к моему общению, знакомству с ним при жизни, но меня настолько  восхищало поэтическое  величие Расула, что я предпочла молча и скромно  восторгаться его словом в тени, оставаясь вечной ценительницей его мастерства, пожизненно влюбленной в каждую строчку стихов и харизму  каждого  его публичного выступления. 

Впервые я услышала о Расуле Гамзатове из уст бабушки, до школы еще. Она приходилась ему троюродной сестрой и частенько нянчилась с ним. "Такой неугомонный егоза был, что мне постоянно приходилось щипать его за  пятую точку"-говорила бабушка, и я представляла такого хулиганчика -малыша, который потом каким-то чудом перерос в Гения слова .Когда пошла в школу, заучивая «По-русски «мама», по-грузински «нана», а по-аварски-ласково «баба», я поняла, что это и есть тот самый дерзкий малыш Расул из молодости бабушки, у которого, как ни у кого, получилось создать Планету женщин, призвать человечество беречь высшую ценность- матерей. 

Став еще взрослее, мне полюбились «Журавли», и, казалось, что поэту предостаточно было бы написать только это гимн скорби и плача, чтобы стать великим. Десятки раз во взрослой жизни мне хотелось пообщаться вживую с Расулом, пойти в гости и рассказать о деспоте-няне из его детства, поделиться, что тоже пробую перо, но боялась, что совсем блекло буду выглядеть перед высокой звездой поэта, что не созрела для столь серьезных бесед.

Автор Н. Задиев. Сентябрь 2023 сон

Уважаемые Земляки и гости!
Сегодня мы празднуем 100 лет со дня рождения Великого поэта, Патриота Родины, Сына Хунзахского района Расула Гамзатова, который на века прославил Дагестанский народ, село Цада.
Проникающие в самое сердце стихи мудрого поэта звучали и звучат в разных уголках мира. И даже среди звезд на небе из уст наших космонавтов.
Расул Гамзатов с большим уважением и трепетом относился к своему народу, с его уникальными обычаями и скромным нравом. До последнего вдоха говорил о любви к своему краю.
"В какие бы дальние страны судьба меня не бросала, где бы я не находился, в моем сердце всегда память о родном крае, о родном очаге”.
Поэзия Расула воспевает храбрость, гостеприимство, уважение друг к другу, любовь во всех ее проявлениях.
"Стучись в любую дверь горца, как бы беден он не был, приходи в любой день в гости, с широко распахнутой душой, радостной улыбкой встретит он тебя”. Такими видел Расул своих земляков. Такими призывает он нас быть и сегодня.
Особенное отношение Расула Гамзатова к горянке, воспетое в стихах, по сей день откликается теплом в сердцах тысячи женщин.
В стихотворении, обращенном к женщине, поэт говорит, что если 1000 мужчин влюблены в неё, то среди них есть и Расул Гамзатов, если влюблен один мужчина, то это Расул Гамзатов. Если же её никто не любит, то Расул Гамзатов погребен в горах.
Он очень тонко понимал сердце матери.