Автор И. Мухlамадов. Ноябрь 2024 сон.

14 ноябралда райцентралда бугеб маданияталъул кlалгlаялда тlобитlана машгьурав политикиявгун жамгlияв хlаракатчи Шагьрудин Шамхалов гьавуралдаса 110 сон тlубай. Гьеб тадбиралдалъун къалеб букlана исана районалда Шамхаловасул сонлъун лъазабураб лъагlел. 

Тадбир байбихьилелде минаялъул жанахlалъуб гlуцlун букlана Шамхаловасул суратазул ва докуметазул экспозиция. Гьелдаса хадуб юихьизабуна Шагьрудинил хlакъалъулъ бахъараб документалияб фильмги.

“Жакъа нилъеца кlодо гьабулеб буго нилъер машгьурав ракьцояв гьавуралдаса 110 сон тlубай. Районалъул бетlерасул хlукмуялдалъун 2024 сон муниципалитеталда лъазабун букlана Шагьрудин Шамхаловасул сонлъун. Ниж - гьесул ракьцоял, цlакъ чlухlаралги рохаралги руго нижер тlалъиялда гьединав Дагъистаналъул мустахlикъав вас вижиялдаса. Ниж талихl бугел чагlи ратила, гьаб ракьалда гьадинал чагlи рахъиналъ. Дагъистаналда Шагьрудин Мухlамадовичасул цlаралда рухьарал руго экономикаялдаги, маданияталдаги, спорталдаги ва цогидал бутlабаздаги росарал гlемерал бергьенлъаби. Гьесие ракl-ракlалъго бокьулаан Дагъистанги ва гьелъул халкъги. Жиндирго гlумрудул цlикlкlунисеб бутlаги кьуна гlагараб ракь цебетlезабиялъе. Гьединлъидал, цlакъ ракl къварилъулаан араб гlасруялъул 90 аб. соназда букlараб бихха-хочиялъухъ валагьидал. Шагьрудиние цlакъ бокьулаан спорт ва гьесул хасаб бербалагьиялда гъоркь букlунаан гьеб рахъалда гьабулеб хlалтlи. Гьесул хlаракаталдалъун Махlачхъалаялда рана кlудиял спортивиял объектал. Гьезда гъорлъ руго “Спартак”, “Урожай” ва “Труд” объектал. Гьенисан байбихьана жидерго нух гlемерал машгьурал спортсменаз. Жакъа Шагьрудинил цlар кьун буго Олимпиялъул хlаязде хlадурлъи тlобитlулеб централъеги. Киназдаго ракlалда батила 1972 соналда ФРГялъул Мюнхеналда Олимпиялъул хlаязда меседил медальги босун, Загъалав Гlабдулбековас гьанжегlаги Шагьрудин Мухlамадович жиндаса рази вукlинилан абураблъиги. Исана лъагlел халалъухъе нижеца тlоритlарал тадбиралги гьелда цадахъго жакъасеб тадбирги ккола гьев, нилъеца сундулго рахъалъан жиндаса босизе бегьулев инсанасул ва гьесул бечедаб ирсалъул адаб-хlурмат гьабилъун”, - ян абуна районалъул бетlерасул заместитель Асадгlали Гlабдуразакъовас.

Автор И. Мухlамадов. Ноябрь 2024 сон.

2009 соналдаса нахъе, 1 ноябралда Россиялда кlодо гьабула судалъул приставазул къо. Судалъул хlукмаби тlуразари - гьеб ккола хlукуматалъул ва гьелъул законазул адаб-хlурмат гьаби. Батlи-батlиял цlаразда гъоркь, тlоцебе нилъер улкаялда рехсараб хъулухъалъул хlалтlи байбихьун буго жеги некlсияб Русалъул заманалдаго. Узухъда, гьелдаса нахъе чанцlулго хисана приставазул хlалтlул гlуцlиги къагlидаги. 2020 соналдаса нахъе судалъул приставазул Хунзахъ, Шамил ва Лъаратlа районазул отделалъул начальниклъун хlалтlулев вуго Сагlадула Рахlматулаев. Хlалтlи гlуцlун бугеб къагlидаялъулги дандчlвалел ругел захlмалъабазулги цlехон ниж дандчlвана нухмалъулевгун.

- Сагlадула Заурбегович, кинал ругел нужеда тlадал ишал?

- Нижеда тlадал ишаздасан ккола судазул хlукмаби тlуразари. Гьединго нижеца цlунизе ккола лъабабго районалъул территориялда бугеб 9 судалъул минабиги, жалго судиялги ва нижерго отделалъул минаги. 

- Кинаб къагlидаялъ гlуцlун бугеб нужер хlалтlи?

- Дица бицахъе, судалъул хlукмаби тlуразариги нижеда тlадал ишазде гъорлъе уна. Налъуласдаса цохlо гlарцулал сурсатал яги малк-мулк бахъи гуребги, судалъул хlукму букlине бегьула пуланав чи цониги хlалтlи гьабизе тlамулеб яги цониги гlуцlиялъул хlалтlи чlезабулебги. Амма гlемерисел хlукмаби рукlуна гlарцулал сурсатал яги мал-мулк бахъизе бихьизабурал. Судалъул гьединаб хlукму бачlарабго, нижеца налъуласул “Госуслуги” порталалде битlула уведомление. Рехсараб сайталда гьесул хъвай-хъвагlай батичlони, почалдасан кагъат битlула налъуласул рукъалъул адресалде. Жиндиего бокьун (добровольно) налъи бецlизе гьесие бихьизабун букlуна 5 къо. Гьеб болжалалда жаниб гьес иш тlубазабичlони, нижер рес букlунаро хlал гьабун (принудительные меры) налъи бахъизе хlалтlаби гьаричlого. Гьесул банкалда счет бугони, гьениса бахъула, официалияб доход бугони, гьелдасан ккола. Гьеб цонигияб батичlони, гьесул мал-мулкалда арест лъола. 

Нижер хlалтlи букlуна судалъул хlукмабазда хурхинчlебги. Гьединаздасан ккола ГИБДДялъул гlакlаби рахъи. Гьел нижехъе, судалдеги инчlого, бачlинахъего жибго ГИБДДялдасан ритlун рачlуна.

Автор И. Мухlамадов. Октябрь 2024 сон.

30 октябралда райадминистрациялъул данделъабазул залалда тlобитlана Дагъистаналъул мугlрузулаб зонаялъул семинар-совещание. Гьеб гlуцlун букlана республикаялъул Миллияб политикаялъулгун диниял ишазул министерствоялъ. Семинаралда гlахьаллъи гьабуна районалъул бетlерасул заместитель Асадгlали Гlабдуразакъовас, жамгlиялгун диниял гlуцlабазул хlаракатчагlаз, рехсараб ведомтсвтоялъул информациялдалъун хьезариялъул отделалъул начальник Мурад Мухlамадовас, къватlисел пачалихъазул гражданазулгун ва нилъерго ватlанцоязулгун социалиябгун культурияб хlалтlи гьабиялъул отделалъул начальник Хасайбат Валиевалъ, ДРялъул хlинкъи гьечlолъиялъул Советалъул вакил Заирхан Харбиловас, мугlрузулаб зонаялда ругел муниципалитетазул АТКялъул членаз ва цогидазги. 

Семинар гlуцlун букlана халкъалда, хасго гlолилазда гьоркьоб сепаратизмалъулгун миллатчилъиялъул пикраби рижичlого ва диназдагун миллатазда гьоркьосел тунка-гlусиял ккечlого рукlиналъул мурадалда хlалтlи гlуцlи абураб темаялда. 

"Нилъер республика цlакъ загlипаб буго къватlисел пачалихъаздасан бачlунеб заралияб информациялдаса цlуниялъул рахъалъ. Нилъер гlадамазул диналдехун бугеб бухьенги, хасго гlолилазул хехлъиги, жеги цlубачlеб гlакълуги хlисабалде босун, бецlал къуватаз цlакъ хlаракат бахъулеб буго гьел къваригlел гьечlелщинал ишазде гъорлъе цlазе. Лъикlаб букlина нужеца нужерго профилактикияб хlалтlулъ гьеб рахъалде кlварги кьун, информациялъулаб дандечlей цlикlкlинабуни. Рахъи цlикlкlараблъун букlинаан профилактикияб хlалтlулъ диниялгун жамгlиял хlаркатчагlиги, спортсменалги ва цогидалги лъикlаб рахъалдасан гlолилаз мисал босизе бегьулел чагlиги гlахьал гьаруни.  Экстремизмалдегун терроризмалъул идеологиялде данде хlалтlи гlуцlизе ккола цlакъ цlодорго, гlорхъулъа рорчlарал жалги гьаричlого ва жалго питначагlазе рекламаги гьабиларедухъ. Гьединго хlисабалде босизе ккола щибаб районалъул ва росдал хаслъиги. Амма гьелъул магlна кколаро нужеда бихьараб жоги бахчун, руцlцlухlун чlун рукlине кколин абураб. Кигlанго гьитlинаб бугониги, мекъаб идеологиялда хурхараб хlужа загьирлъани, гьелъул хlакъалъулъ лъазабизе ккола ва гьелда хурхун хlалтlиги гьабизе ккола. Гурони, гьелъ жеги кlудияб балагь тlаде бачинеги рес буго", - ян абуна Мурад Мухlамадовас жиндирго кlалъаялда.   

Автор Н. Гlалиева. Октябрь 2024 сон.

Гьал къоязда «Р.З.» газеталъул редакциялде вач1ун вук1ана Дагъистан республикаялъул росдал маг1ишаталъул мустах1икъав х1алт1ухъан, ДР-ялъул мустах1икъав фермер Макъсудов Мух1удада Макъсудович. Зах1маталъулаб Баг1араб Байрахъалъул орден щвараб Ленинградалъул росдал маг1ишаталъул институтги лъуг1изабун г1агараб районалде т1ад вуссарав Мух1удада х1алт1ана районалъул росдал маг1ишаталъул управлениялда, вук1ана районалъул рекьарухъабазулгин фермеразул маг1ишатазул Ассоциациялъул нухмалъулевлъун. Гьабсаг1аталда живго бет1ергьанаб «Цикламен» фермеразул маг1ишатги рагьун гьелъие нухмалъи гьабулев вуго.

Мух1удада Макъсудов вуго гьит1инаб къоялдаса нахъего зах1маталде ругьун гьавурав, нилъер умумуз г1адин г1и-боц1иги хьихьулев,гьезул къимат гьабизеги лъалев, росдал маг1ишат унго-унгояв росдал маг1ишаталъул, щибго к1вах1-свак лъач1ого х1алт1улев унго-унгояв росдал магlишаталъул х1алт1ухъан.

Дол колхозал, совхозал т1егьан рач1унеб заманалда, гъеж гурун гьеб х1алт1уда гъорлъеги лъугьун, районалъул экономика цебет1езабиялъе, рух1-х1ал кьун х1алт1илев вук1арав, Мух1удадал рах1ат хун буго жакъа къоялда жаниб росдал маг1ишаталда лъугьун бугеб ах1вал-х1алалъ. Гъоркьехун кьолеб буго нижеда гьоркьоб ккараб гара-ч1вари.

- Мух1удада Макъсудович, дуца кинаб къимат кьолеб нилъер республикаялдаго г1адин, районалдаги росдал маг1ишаталда жакъа къоялда жаниб бугеб ах1вал-х1алалъе?

- Я нилъер республикаялда яги районалда росдал маг1ишаталда хурхун бугеб, ах1вал-х1ал беццилеб г1адинаб гьеч1о. К1урулел, лъалъалел, рухъулел гьеч1о гъут1би. Беэнлъи бихьулебго гьеч1о гьезда. Цебе картошка, пурч1ина бекьулеб бук1арал хурзал гьанже ч1ах1иде руссун руго. Хур бекьарал бак1аздаги, гьенибе т1аде гъун бук1унеб боц1уца хвезабун къват1ибе баккизе жого толаро. Гьединлъидал гьабулеб хъулухъалда рекъон гурого гьенисан бач1инги бач1унаро. 

Автор Ф. Мухlамадова. Октябрь 2024 сон.

«Хвезе кват1ани жеги щибдай бихьила?» ян ц1ик1к1аразул калам г1олохъанлъуда раг1идал, раг1а-ракьанде щун бич1ч1улароан гьелъул маг1на… Гьанже г1умруялъул борхалъудасан г1антал, г1аданлъи-чилъиялде т1убан данде кколарел г1аламатал загьирлъидал, сундул х1акъалъулъ г1акъилал умумул рук1аралали лъана.

Ц1ех-рех гьабулеб буго мухбирас лъабго г1олохъанч1ужуялда:
«Миллион долларищ т1аса бищилеб эбелищ?» ан. Узухъда, эбелалдаса хириябги къиматабги ракьалда щибго гьеч1оян абиларищха мух1канав, иман бугев чияс?!

Цоялъ кьолеб буго жаваб; «Эбелал ина, миллион хут1илагури», цойгиялъ т1аде жубалеб буго: «Дида киданиги к1везе гьеч1ин долларазул миллион балагьизе, гьединлъидал гьебго бокьилин». Лъабабилелъ ахирисеб х1арщ реч1ч1ана хабаралъул къадалъ: «Эбел кида-къадги холей ч1ужу йиго, г1арацго бокьила» ян.

Жакъа, херлъиялде нуц1а рагьарай дида, махсародецин абизе к1оларо эбелалъул хвелалъул. Нечола Бет1ергьанасукьа, эбелалъул сипатцин  лъаларей яцалъул ясги цее йик1ун, абадияб г1умру эбелалъе гьаризеги… Амма… Амма…Амма…
Г1арцухъ хисулеб эбеллъи, яцлъи-вацлъи, цо жиндирго напс бохизабиялда гурого бет1ер х1алт1уларев гъапулав инсан… Гьединал гуро цере г1адамал рук1арал!

Автор Н. Гlалиева. Октябрь 2024 сон.

Гьале жакъа столалда нахъа г1одорги ч1ун нижеца хал гьабулеб буго Украинаялда унеб бугеб хасаб рагъулаб операциялда г1ахьаллъулел нилъерго районалъул «Росдал зах1матчи» газеталда рахъарал орденал, медалал щварал васазул суратазухъ,
шапакъатазухъ. Гьезухъ балагьун ч1ух1изе бач1унеб бук1ана г1одосан эхедего бах1арчиял нилъер рагъухъабаздасаги, къвак1арал, къо ккаралъуб ратулел, щибго х1ехьолел, х1инкъи-къай лъаларел бихьинчиял васаздасаги. Г1умруялъухъ г1ащикъго нилъедаса рат1алъаразухъ рак1 угьдич1огоги хут1улеб гьеч1о.

Бит1ун гьеб накъиталда ругел нижеда т1аде рач1ана Хъах1ик1к1алахъ росулъа Зубайир ва Мариям Х1адисовал.
Гьез нижее бицана Украинаялда хасаб рагъулаб операциялда, бит1ун гьабсаг1аталда рагъ унеб Курск областалда вугев жидерго вас Г1абдулгъафуров Мух1амадх1ажи Г1абдулгъафуровичасул х1акъалъулъ.

- Регун макьу гуро, рахъун рах1ат гьеч1о, доба рагъул кор бокьараб Украинаялда вугев васасул ургъалида руго ниж. Хъизан-лъималги хадур ралагьун, инагьдулел эбел-эменги тун рагъда вугониги, Ват1аналъул гуребги, цадахъ хъулухъ гьабулезулги т1алабалда вуго гьев. Киг1анго т1адаб налъи т1убач1ого Мух1амадх1ажи рокъове вач1унаревлъи лъалеб бук1аниги, эбелалъулаб рек1ел заг1иплъиялъ, т1ад вуссаян гьесда гьарулеб бук1аниги, ахирияв чи гьаниса нахъе инч1ого, жиндаса г1исинал г1олохъабиги рагъилел тун, рокъове вач1ине жиндир рак1алъ къабул гьабуларилан ч1анин гьевилан къваридго ургъел бикьана гьез нижее.

Васасул х1акъалъулъ бицунаго, циндаго дие халлъана инсулги васасулги фамилиял бат1и-бат1иял рук1ин. Гьелъие г1илла кинаб бугебилан ц1ехедал, Зубайирица нижее бицана жиндирго къисматалъул х1акъалъулъ.

Автор Н. Гlалиева. Октябрь 2024 сон.

Гьал къоязда районалъул культураялъул к1алг1аялда к1одо гьабуна Т1олгодунялалъул учителасул къоялъул х1урматалда т1адег1анаб байрам. 
Районалъул педагогазда ва т1олалго школазул х1алт1ухъабазда, ц1алдохъабазда байрам баркизе рач1ун рук1ана районалъул администрациялъул бет1ер Задиев Нурмух1амад Махсут1х1ажиевич, гьесул заместитель Г1абдуразакъов Асадг1али Г1абдуразакъович, районалъул лъай кьеялъул профкомалъул председатель Х1амзатов Г1-П Абакарович, лъай кьеялъул отделалъул начальник Х1амзатова Пат1имат Х1адисовна, районалъулго школазул, лъималазул ахазул нухмалъулелгин педагогал, погранотрядалъул начальникасул заместитель.

Рохалилаб данделъиялда г1ахьалъаразда учительзабазул х1урматияб байрам баркун ва гьезие щулияб сахлъиги, талих1-роххелги, х1алт1улъ ч1ах1иял бергьенлъабиги гьарараб к1алъай гьабуна Н. Задиевас. Гьес реццалъул раг1абаздалъун рехсана г1ун бач1унеб г1елалъе тарбия-лъай кьеялда рак1 бац1ц1адго х1алт1улел педагогазул ц1арал ва гьаруна гьезие сайгъатал. Н. Махсут1х1ажиевичас киналго педагогал ах1ана г1ун бач1унеб г1елалъе тарбиягун лъай кьеялъул х1урматияб х1алт1улъ гьанжесеб цебет1ураб рахъи бугеб лъай ц1алдохъабазе кьеялда цадахъго, Ват1ан бокьиялде, гьелъул рух1ияб хазина ц1униялде ц1ик1к1араб к1вар буссинабизе.

Балагьаразул рак1азе ц1акъго к1удияб асар гьабулеллъун рук1ана Украинаялда унеб бугеб хасаб рагъулаб операциялда г1ахьаллъулел ругел нилъер ракьцоял рагъухъабазул жалго цере ц1аларал учительзабаздехун, улбуздехун руссун видеоялдасан гьарулел баркиял. Гьез г1одорч1аразе раг1и кьуна г1агараб Ват1анги ясберг1адин ц1унун, Бергьенлъиги босун т1ад руссине.

Учительзабазда, ц1алдохъабазда ва т1олалго байрамалда г1ахьаллъаразда байрамги баркун, тарбия-лъай кьеялъулъ, унго-унгояб намус-ях1алъул, маг1арулазулаб т1абиг1ат-г1амалалъул г1ун бач1унеб г1ел куцаялъулъ т1адег1анал х1асилал ккей мурад бук1ин загьар гьарурал к1алъаял гьаруна А. Г1абдуразакъовас, Г1-П. Х1амзатовас, П. Х1амзатовалъ.

Автор И. Мухlамадов. Октябрь 2024 сон.

3 октябралда райадминистрациялда тlобитlана районалъул бетlерасул нухмалъиялда гъоркь бегавулзабазулгун данделъи. Гьенир рорхана жакъа къоялъ жамагlатазда цебе чlараб чанго суал. 

Данделъи байбихьана районалда кьишни-къул бакlариялда хурхун гьабулеб хlалтlул бициналдасан. Районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас бегавулзабазе тlадкъай кьуна гlагараб заманалда жаниб, аскlобе кьишни баччулеб транспорт бачlине санагlалъи бугеб бакlалда ракьги балагьун, щибаб росулъ мусор балел къалал лъезе хасал площадкаби хlадуреян. Гьединго ракlалде щвезабуна мусор баччаралъухъ гlадамаз гlарац кьезе кколеблъиги. 
Бицана улкаялдаго 1 октябралда хаслихъе призыв байбихьун букlиналъулги. Бегавулзабазда тlад къана гьеб ишалъулъ жигараб гlахьаллъиги гьабун, хаслихъе призывалда рекъон, Ватlаналда цебе тlадаб борч тlубазабизе районалдаса гlолохъаби ритlиялъул план тlубазабизе гъуждул гурун хlалтlеянги. Кватlичlого, гьеб суалалда хурхун ихтиярал цlунулел идарабазул вакилзабиги цогидал жавабиял хъулухъчагlиги гlахьал гьарун, гlатlидаб данделъи тlобитlизе бугиланги бицана. 

Бицен ккана 2025 соналде бюджеталъул проект хlадуриялъул хlалтlи унеб букlиналъулги. Цохlо бюджеталъул бадире ралагьун чlечlого, нужерго ихтияралда ругел ракьаздаса пайдаги, босун гьелги ижараялъе кьун, росабазул бюджеталъул тlаде бачlунеб бутlа цlикlкlинабиялда тlад хlалтlизе кколин киналго бегавулзабиян абуна Нурмухlамад Задиевас. Щибаб росдал администрациялъул рес бугила жидерго ракьалги хlалтlизарун, лъикlаб хайир щвезе. Гьелъие мисаллъун бачана, районалъул ракьул фондалда бугеб 55 191 гектар ва гьелдаса букlине кколедухъ пайда босулеб гьечlолъиги. Гьедин, муниципалитеталъул ракьул фондалъул щибаб гектаралдаса бищун дагьаб 500 гъурущги босун, ижараялъе кьунани, росабазул бюджеталде тlадеги 25 миллионалдаса цlикlкlун гъурущ бачlинехъин бугиланги абуна гьес. Гьелдаго цадахъ, нилъер аслияб мурад гlарац бакlари гурин, тlубанго гlуруялде сверизе течlого, ракьал хlалтlизари бугилан тlадеги жубана муниципалитеталъул нухмалъулес. 

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2024 сон.

26 сентябралда районалда тlобитlана Хъизамалъул соналъул хlурматалда “Дир хъизан” абураб кlудияб тадбир. Гьелда гlахьаллъи гьабизе рачlун рукlана республикаялъул Хlукуматалъул Председатель Гlабдулмуслим Гlабдулмуслимов, гьесул заместитель Гlабдурахlман Махlмудов, цо-цо министрал, мугlрузул территориалияб округалъул районазул ва респуликаялъул СМИязул вакилзаби ва цогидалги. 

Тадбир байбихьана Украинаялда унеб бугеб хасаб рагъулаб операциялъул къурбанал ракlалде щвезариялъул мурадалда райцентралда бараб парк рагьиялдасан. Кьерхараб гьава-бакъ букlаниги, гlезегlан гlадамал рачlун рукlана гьенире. Данделъаразда гъорлъ рукlана районалъул актив, СВОялда къадаралде щваразул улбулгун лъудби, жамагlатчагlи ва цогидалги.

“Бищун цебе баркала кьезе ккола тlоцебе гьадинаб акция тlобитlизе ракlалда ккаразе. Цинги республикаялъул Бетlер Сергей Алимовичасул тlадкъаялдалъун кlиго сон буго гьаб тlобитlулебги. Гьелъул мурадги буго нилъер улкаялъулги ва тlолабго инсанияталъулги интересал цlунулаго жидеца рухl кьурал бахlарзал ракlалде щвезари. Гьединлъидал, гьаб ахалъул бетlергьабилъунги руго Ватlаналъул хlинкъи гьечlолъи цlунулаго, къадаралде щварал нилъер гlолохъабазул эбел-эмен, лъимал ва лъудби. Нилъер щивасул букlуна жиде-жидер къисмат, инсан дунялалде вачlиналдего Аллагьас хъван букlуна гьесие къадар. Амма кигlан захlматаб къисмат бугониги, кинал захlмалъаби дандчlваниги, инсанас гlаданлъи чорхолъа билизе биччазе бегьуларо. Гьединлъидал нилъеца Тlадегlанасда гьаризе ккола чорхолъа гьеб гlаданлъи ва яхl-намус тlагlине тогеян. Щайгурелъул, рекlелъ иман гьечlев  чи гьаб гlумруялда цеве тlоларо”, - ян абуна Гlабдулмуслим Мухlидиновичас.

“Жакъасеб тадбиралъул кlудияб кlвар буго гlун бачlунеб гlелалъе патриотикияб тарбия кьеялъе. Цо-цоязда ракlалде ккезе бегьула нижеца гьаб паркги бан, гьанжеялдаса нахъе гьаб рехун тезе бугилан. Жакъа нилъеца гьаниб районалдаса Ватlаналъе гlоло рухl кьурав щивав чиясул цlаралда чlезе руго гъутlби ва гьезда тlад чlвазе руго бахlарчиясул хlакъалъулъ информация цlализе рес кьолел QR-кодалги. Жакъа нилъер муниципалитеталдаса 500 цlикlкlун чияс гlахьаллъи гьабулеб буго СВОялда. Аллагьас гьел киналго рукъалде лъикl рачаги”, - ян кlалъана районалъул нухмалъулев Нурмухlамад Задиевги.  

Автор Н. Гlалиева. Сентябрь 2024 сон.

Хъизанал… Гьел рук1уна бат1и-бат1иял: жал лъидаго релъинч1ел, хасал, к1удиябги, гьит1инабги ригьалъул, зах1маталъулал, творчествалъулал… Щибаб хъизан бук1уна жидерго къаг1идаялъ талих1аблъунги, талих1 гьеч1еблъунги. Хъизан-гьеб ккола нилъер хазина, нилъер жамг1ияталъул аслу, бук1инеселъул кьуч1. 
Бищунго къадру-къимат бугеллъун ва зах1маталъулаллъунги дица рик1к1уна педагогазул хъизанал. Лъималазе гьел ккола г1иц1го школалда дарс малъулел чаг1илъун гурелги, г1умруялда жаниб кинабго лъик1абщиналде, цебет1урабщиналде гьел ругьун гьарулел чаг1илъунги.
К1удиязул х1урмат гьаби, заг1ипазул т1алаб гьаби, рит1ухълъигун рекъел ц1уни, бергьараб ях1-намус, сабру ц1уни-гьеб кинабго бессун буго педагогасул х1алтулъ.  
Жакъа дие бицен гьабизе бокьун буго Лъаг1илухъ росулъа Султ1анбеговал: Г1абдусаламилги Пат1иматилги цебет1ураб педагогазул хъизаналъул х1акъалъулъ.

Султ1анбегов Г1абдусалам Султ1анбегович ккола Лъаг1илухъ г1аммаб лъай кьеялъул гьоркьохъеб школалъул физкультураялъул учитель.
Гьев гьавуна 1951 соналъул 1 сентябралда Лъаг1илухъ росулъ. Лъаг1илухъ 8-сонил школа лъуг1ун хадуб Харахьи росдал гьоркьохъеб школалдеги ун лъуг1изабуна 10 класс. 1969 соналда ц1ализе лъугьана Дагъистаналъул Пачалихъияб педагогикияб институталъул физкультураялъул факультеталде. 1973 соналда бергьенлъиялда ДГПИ лъуг1изабурав Г1абдусалам, вит1ана Болъихъ районалъул Кьохъ гьоркьохъеб школалде х1алт1изе. Гьеб школа рик1к1унаан районалда бищун к1удияб школалъун. Гьенив ц1алулев вук1ана 500-ялдасаги т1аде арав ц1алдохъан. Г1олохъанав учитель ккана махщел бугел педагогазул к1удияб ва гьудуллъиялъулаб коллективалде гьоркьове. Гьеб школалда х1алт1улелъул, Г1. Султ1анбеговасе щвана к1удияб х1албихьи. Гьесие жеги ц1ик1к1ун бокьана педагогасул махщел ва т1убараб г1умруго кьуна г1ун бач1унеб г1елалъе тарбиягун лъай кьеялъул къадруяб ишалъе.

Автор Ф. Мухlамадова. Сентябрь 2024 сон.

Зама-заманалдасан толаро инсанасе рак1алдещвеяз рах1ат-гьев нахъвуссинавула аралде, т1амула саназулги х1албихьиязулги т1огьисан киналъего къимат кьезе… 1999 соналъул августалъ дун йик1ана къойилъ йигей г1олохъанч1ужу. Гучаб улка СССРги биххун, бук1инеселде щибниги хьулги гьеч1ого, дир бихха-хочараб гьит1инаб г1акълуялъ кинго къабул гьабулеб бук1инч1о доб мехалъ Пачалихъияб Советалъул председатель М. Мух1амадовасул «Боц1и бичун ярагъги босун къват1ире рахъа» ян ах1и… Гьеб ах1иго раг1илалде, борчун чанахъанасул ярагъгун нуж лъик1 рук1аян ниж, руччабазде аманаталги гьарун, сордойил росу ц1унизе дежурствабазде хьвадулел эменгун цо вугев вац… «Унго гьанжеги рагъищ?» ан рек1елъе к1анц1араб ч1ужуг1аданалъулаб х1инкъи… Киназулго г1аммаб рах1атхвей…

1999 соналъул 7 августалъ Шамил Басаевасул ва Хаттабил нухмалъиялда гъоркь халкъазда гьоркьосел террористал Чачаналъан рач1ун к1анц1ана Дагъистаналде т1аде. Исламияб диналда нахъаги рахчун, шариг1ат ч1езабизеян идеягун, амма гажазде щвезег1ан яргъид рорчун рач1арал «гьалбал» гьалбал хириял дагъистанияз къабул гьарич1о. Бак1алъулаб халкъалде бук1араб жидерго рек1елгъей ссвинабизе ккана, исламалъул берцинлъи гучаб улкаялда гьоркьоса гьелъул кесек г1анасеб Дагъистан, къуватгун т1езабиялъ бихьизабулареблъи бич1ч1изе г1акълу г1еч1ел гъачагъаз. Ц1ияб Лак районалда чанго росу кверде босизе гьезда к1ваниги, 14 сентябралъ федералиял къуватаз гьел ч1идрихизаруна. Лъиениги х1ажат бук1инч1еб ва лъиданиги маг1на бич1ч1ич1еб гьеб тунка-г1усиялъул «баракатлъун» ккана 300 рагъулав хъулухъчиясул ва 2500 боевикасул хвел, КТО ва суннат ц1унун мегеж тарав дагъистаниясдацин сверухълъиялъул щакдари.

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2024 сон.

Исана 25 сон тlубала 1999 август моцlалда мадугьалихъ бугеб Чачан республикаялъул ракьалдасанги рачlун, ихтияр гьечlого яргъид гlуцlарал халкъазда гьоркьосеб хъачагъазул къокъа Дагъистаналде тlаде кlанцlаралдаса. Гьел лъугьа-бахъиназул аслияб кьаби Цlумада ва Болъихъ районазда щваниги, цо-цо тlиралаби щвечlого хутlичlого хутlичlо нилъер районалдеги. Гьедин, нилъер районалдасаги гьел лъугьа-бахъиназда гlахьаллъи гьабуна ихтиярал цlунулел идарабазул 30 цlикlкlун хlалтlухъанас, гьезда гъорлъ вукlана вукlинесев Россиялъул Бахlарчи, Буйнакскалъул 136 аб. механизированнияб бригадаялъул командирасул заместитель Хlайдархан Хlажиевги. Гьединго гуманитарияб кумекги босун рагъулал тунка-гlусиял ругел бакlазде ун вукlана доб мехалда районалъул вукlарав нухмалъулев Ахlмаднаби Гlумаровги.  

Хlакъикъаталдаги, бигьаго щун гьечlо Дагъистаналъе гьеб бергьенлъи. Официалиял баяназда рекъон гьел лъугьа-бахъиназда къадаралде щун вуго 226 рагъулав хъулухъчи, 53 жанисел ишазул органазул хlалтlухъан, 25 ополченец ва гlадатияб халкъалъул 108 чи. 
Гьелда цадахъго данде къан кlодо гьабулеб букlана район гlуцlаралдаса 95 сон тlубайги.

Тадбир байбихьана райцентралда рагъулаб реццалъул паркалда тlугьдул лъеялдасан. Гьенисан киназго сапар бухьана Цlада “Хъахlал къункъраби” комплексалде. 

Автор Н. Гlалиева. Сентябрь 2024 сон.

Рук1уна х1ужжаби, риидалил заманалдацин г1и-боц1уда гьоркьоб унтаби т1орит1арал. Боц1ул бет1ергьабазул рах1ат хун бук1уна кисан, щиб ккун, гьел унтаралали лъаларого, гьелъие г1илла балагьулел. Жакъа дун дандч1вана районалъул ветеринарияб управлениялъул врач-эпизоотолог Гьит1инавасов Султ1анах1мад Г1умаровичгун. Гьесдаги дидаги гьоркьоб ккана гьадинаб гара-ч1вари:

- Кинаб г1илла бук1ине бегьулеб риидалил моц1азда щибго гьеч1ого бугеб г1и-боц1и циндаго унтиялъе?

- Гьелъие г1иллалъун аслияб къаг1идаялда рук1ине бегьула гьаваялда роржанхъулел рук1унел, г1одосан щурун унел рух1ч1аголъаби. Риидалил моц1азда гьел ц1акъго г1емерлъула ва гьез г1и-боц1уда х1анч1ула, т1омода гъоркь ханал лъола, гьезул кумекалдалъун цоялдаса цоялде рахун унтаби киса-кирго т1ирит1ун уна. Мисалалъе, пироплазмоз. Гьеб ккола г1ат1идго т1ибит1араб, х1инкъи бугеб х1айваназул бидулъ лъугьунеб унти. Г1адамазда гьоркьоб гьеб т1ибит1ун буго харил унтиян абураб ц1аралда гъоркь. Гьеб лъугьуна бух1араб риидалил заманалда т1абиг1аталда дандч1валел нуг1азул «кумекалдалъун». Унтараб боц1уда х1анч1араб клещалъ (нуг1алъ) гьеб босун бач1уна сахаб боц1иялде. Пироплазмозалъ хвезарула бидул баг1арал клеткаби. Гьелъул х1асилалда кислород г1оларого лъугьиналъ гьезие х1ухьел ц1азеги зах1малъула. 

- Кин гьел х1айваназде рахунел ва унтун рук1ин кин лъалеб?

- Авлахъалда кваналеб боц1уде гьеб бахуна харидасан. Т1оцебе т1омолъ къанги ч1ун, гьелъ жиндирго х1ац1уялда гъорлъан х1айваналъул бидулъе риччала микроскопалдасан гурого рихьуларел паразитал. Боц1ул би ц1ц1урал заражения ккарал нуг1аз х1анч1ула сахаб боц1уда ва ц1идасанги гьез боц1ул би гьелго паразитазул ц1езабула.

Боц1и унтун бук1ин лъала гьеб гъар-гъар щун соролеб, ц1а-кан бахун, х1ухьел ц1азе к1оларого лъугьани. Беч1ч1улеб г1ака бугони, рахь дагьлъиялдалъун, к1варщулъ би батиялдалъун, боц1и х1алакълъун иналдалъун.

Автор И. Мухlамадов. Август 2024 сон.

24 августалда Хунзахъ тlобитlана КПРФалъул районалъул отделениялъул хlисаб кьеялъулгун рищиязул конференция. Гьелда гьоркьор лъун рукlана бакlалъулаб отделениялъ ахирисеб кlиго соналъ гьабураб хlалтlул хlисабкьей, бакlалъулаб отделениялде рищиял тlоритlи ва партиялъул республикаялъул отделениялъул 18 аб. хlисабкьеялъулгун рищиязул конференциялде делегатал рищиязда хурхарал суалал. Конференциялъул хlалтlулъ гlахьаллъи гьабуна  партиялъул рескомалъул мугlрузул районазул куратор Нажмудин Хlажиевас, бакlалъулаб отделениялъул тlоцевесев секретарь Къурамухlамад Абухlовас ва цогидалги районалъул коммунистаз. 

Данделъаразе саламги кьун, конференция рагьана Къурамухlамад Абухlовас. Жиндирго докдалда гьес гlатlидго бицана бакlалъулаб отделениялъ ахираб кlиго соналда жаниб гьабураб хlалтlул хlакъалъулъ. Гьедин, жакъа къоялде районалда вуго КПРФалъул 89 член. Гьездасан 14 член тlаде вачlун вуго ахираб кlиго соналда жаниб. Амма партиялда гьечlониги, рекlелъ коммунистал районалда гlемер ругилан тlадеги жубана гьес. Партиялъул членазул гьоркьохъеб ригь бахунеб буго 56,3 соналде. Отделениялъул хlалтlи гlуцlун букlуна санайил бюроялъ гlуцараб ва тасдикъ гьабураб хlалтlул планалда рекъон. Хlисаб кьолеб заманалда жаниб ахlун буго бакlалъулал ва батlи-батlиял даражабазул рищиязде хlадурлъиялъиялда хурхун 8 пленум. Гьебго заманалда тlоритlана батlи-батlиял даражабазул рищиялги. Гьедин, бакlалъулал муниципалиял рищиязда коммунистазе щвана 28 мандат. Исана тlоритlарал улкаялъул Президентасул рищиязда КПРФалъул кандидатасе территориалияб рищиязул комитеталъул (ТИК) официалиял баяназда рекъон, районалда щвана гlицlго 5,8 % гьаркьазул, хlатта муниципалитеталда гьесул рахъ кколел гlемерго цlикlкlун рукlаниги. Хlисаб кьолеб болжалалда жаниб партиялъул бакlалъулаб отделениялъ бакlарун буго 38400 гъурущ взносазул. Амма, кин букlаниги, гьеб суал хадуб бехъерхъун хутlун бугилан абуна секретарас. Партиялъул гlемерисел членаз кьолел гьечlила взносал. Муниципалитеталъул коммунистаз жигараб гlахьаллъи гьабула районалъул жамгlиябгун политикияб гlумруялда. Исанаги гъоркьисалаги бакlалъулаб отделениялъул ва партиялъул рескомалъул цадахъаб хlаракаталдалъун районалда тlоритlана руччабазда гьоркьосел волейболалъул турнирал ва призалъулал бакlал ккуразе кьуна шапакъаталги гlарцулал сайгъаталги. Гьединго исана къачlан буго райадминистрациялъуь минаялда цебе бугеб В. И. Ленинил памятникги. Докладалда бицана гьаб заманалъул технологияздасагун бакlалъулал информациялъул алатаздаса пайдаги босун, халкъалда гьоркьоб тlобитlулеб агитациялъулаб хlалтlи цlикlкlинабизе ккеялъулги. Цоги секретарас борхана бакlалъулаб отделениялъе хlажатал шартlалги жанир ругеб, къачlараб кабинет кьезе ккеялъул суалги. 

Автор И. Мухlамадов. Август 2024 сон

Сентябрь моцlалда ункъго сон сверула райадминистрациялъул лъай кьеялъул отделалъул нухмалъулейлъун Патlимат Хlамзатова таралдаса. Гьеб заманалда жаниб гьабураб хlалтlулги, ккарал хlасилазулги, лъай кьеялъул бутlаялда цебе чlарал масъалабазулги ва дандчlвалел захlмалъабазулги нижее гlатидго бицана гьелъ.

- Патlимат Хlадисовна, ракl бухlанищ гьеб захlматаб ва кlвар цlикlкlараб иш тlаде босиялдаса?

- Битlараб бицани, кигlанго захlматаб ва жавабчилъи цlикlкlараб хъулухъ бугониги, ракl бухlанин абизе кинго кlвеларо. Дир гlадат буго щиб хъулухъалде кканиги, дидаго бихьулеб къоялде ячlинчlого, дунго тlубанго тlад къараб ишалъе кьолей. Узухъда, гlезегlан захlмалъиги буго гьаниб. Щайгурелъул, дир пикруялда, киналго хlалтlухъаби гуро жиде-жидер бакlазда ругел. Дун хъулухъалда ячlаралдаса нахъе чанцlулго хисана нижер отделалда хlалтlухъаби. Щайгурелъул, дидего гlадин, дир щибав хlалтlухъанасдеги цlикlкlараб тlалаб букlиналъ. Тlалаб гьечlони, хlалтlул хlасилги букlунаро. Жакъа нижер отделалда вуго 3 хlалтухъан ва информациялъулгун методикияб централдаги (ИМЦ) вуго жеги 5 хlалтlухъан.

Дун хlалтlуде ячlана бищунго захlматаб заманалда. Коронавирус сабаблъун цlали бачун букlана рикlкlадасан (дистанционно) гьабулеб къагlидаялде. Цlикlкlараб гlелалъул мугlалимзабазда лъалеб букlинчlо телефонал ва гаджетал хlалтlизаризе. Гьебго заманалда, 65 соналдаса тlаде арал ригьалъул учительзаби рокъор тун рукlана. Рукlинчlо гьел хисизе гlолохъанал специалистал. Гьелдаса хадуб байбихьана цифровизация. Тlаде бачlана гlемераб хlалтlи. Амма кин букlаниги, гьеб хlалтlиги районалда рагlалде бахъунеб буго. Киналго школазул хlалтlи бачун бачlинеб буго Москваялъул электроннияб школалъул (МЭШ) къагlидаялде.

- Хъулухъалде ячlунаго, дудаго цере лъун рукlарал масъалаби киналго тlуран бажаранищ?

- Дун гьаб хъулухъалде тlамуна ракlалдаго гьечlого. Гьединлъидал, цереккун дидаго церелъурал масъалабиги рукlинчlо. Амма дун цебесеб хъулухъалда, Бакьагьечlи школалъул директорлъун хlалтlулей йикlаго, гlемерал ишал рукlана дида районалъул лъай кьеялъул бутlаялда мекъи гlуцlун ругеллъун рихьулел. Гьездасан бищунго сурун бихьулаан нилъер гьаниб ЕГЭ кьолеб букlараб къагlида, гьениб букlинчlеб ритlухълъи. Рухl кьун экзаменаздеги хlадурун, жиндир лъикlаб лъайги бугев цlалдохъан, гьебги кьезе кlвечlого хутlулаан чанги яги дагьал гурони баллал щолароан. Амма тlаса-масаго цlалиги гьабурав цlалдохъанас, эбел-инсул лъай-хъваялдалъун ва бажариялдалъун экзаменазда лъикlал баллал росулаан. Гьединал хlужабаз лъималазулги цlалуде бугеб гъира свинабулаан. Дида ракlчlун абизе кlвела, республикаялдаго тlоцебе ЕГЭ кьей гlадлу-низамалде ва ритlухълъиялде бачарал муниципалитетаздасан цояблъун букlанин нилъер районилан. Гьелъул хlасилалда лъайги бажариги бугел лъималазе нухал рагьана. Гьедин, мисалалъе,  исана Гlобода школалъул выпускник Хlабибов Зиявудин цlализе лъугьана Москваялда Пироговасул цlаралда бугеб Россиялъул Миллияб цlех-рехалъулгун медикияб университеталде. Гьединго 2023 соналъ Хунзахъ гьоркьохъеб тlоцебесеб школа лъугlарав Муртазагlалиев Юсуф цlалулев вуго Казаналъул гlелмиябгун цlех-рехалъул университеталда.