Автор Н .Гlалиева. Октябрь 2023 сон.

Щибаб соналда октябрь моц1алъул к1иабилеб гьат1ан къоялъ нилъер улкаялда к1одо гьабула росдал маг1ишаталъул х1алт1ухъабазул къо. Гьел ккола бихьулеб къоялде рач1инч1ого радал хъах1лъи рехаралдаса кват1араб сардиде щвезег1ан, риидалил, хасалил гьава-бакъалъухъ балагьич1ого к1вах1 тун х1алт1улел г1адамал. Гьел ккола фермеразул маг1ишатазул ва цогидалги росдал маг1ишатазул предприятиязул специалистал: агрономал, зоотехникал ва цогидалги бекьулеб ракьалда т1ад х1алт1и гьабулел росдал зах1матчаг1и. Кинал х1асилалгун жидерго байрамалда дандч1вай гьабулеб бугеб нилъер районалъул росдал маг1ишаталъул х1алт1ухъабазали лъазелъун жакъа дун дандч1вана райадминистрациялъул сельхозотделалъул нухмалъулев Г1алиев Мух1амадгун. Гьесдаги дидаги гьоркьоб ккана гьадинаб гара-ч1вари:

- Мух1амад Х1ажиевич, бокьилаан лъазе кинаб ах1вал х1ал бугеб нилъер районалъул росдал маг1ишаталдаяли. Церет1еял, нахъеккеял?

- Жакъа къоялда жаниб росдал  маг1ишаталъул бицани, т1олабго улкаялдаго г1адин, гьеб цебесеб х1исабалда г1адин ц1акъго беццилеб ах1вал-х1алалда гьеч1ониги, какиледухъ нахъе хут1унги гьеч1о. Руго районалда Т1олгороссиялъулал конкурсаздаги г1ахьаллъун, тайпадулаб г1иял балагьиязда т1оцебесеб бак1ги ккун, щибаб соналда меседил медалалгун т1ад руссарал «Стела», «СССР», «Машгьурал г1адамал» г1адинал маг1ишаталги, церехъабиги росдал г1адамазеги районалда т1орит1улел щибаб тадбиралъеги жидеда кумек, квербакъи гьабизе к1олел, нилъ ч1ух1изе бегьулел СПКялги.

Жакъа районалда буго цересел колхоз-совхозазул бак1алда г1уц1араб 24 маг1ишат. Гьезда гьоркьор руго 15 тайпадулаб г1и-боц1ул маг1ишаталги-3 тушинский породаялдасан ва 10 нилъерго муг1рузул метис квасул породаялдасан г1уц1араб г1иялги, гьединго цо рахьдалаб ва цо гьаналаб тайпаялъул боц1ул маг1ишатги, 60-жалго бет1ергьанаб предприятиеги, 35-КФХ (рекьарухъабазулгин фермеразул маг1ишат).
Гьез пайда босула 114 азарго гектар росдал маг1ишаталда хурхарал ракьаздасан, 85 азарго гектар хас гьарун рихьизарурал сельхозугодияздасан. Гьелда гьоркьобе уна 9945 азарго гектар бекьулеб ракьалъул, 7 азарго гектар рецулел бак1азул, хут1арал бак1ал г1и-боц1и кваназарулел муч1дузул. 
Аслияб къаг1идаялда гьеб ккола Хъумторхъала, Бабаюрт, Хасавюрт, Кизилюрт, гьединго 13 азарго гектар Кочубеялъул зонаялъул Тарумовский ва Ногъайский районазул ракьазул. Районалда буго 25 азарго бет1ер ч1ег1ербоц1ул, 200 азарго г1и-ц1ани, тайпадулаб г1иял къадар бахуна 50 азаргоялде, 1500 чу, 2500 найил т1улби.

Автор Н. Гlалиева. Октябрь 2023 сон.

Учитель… КигIан къадруяб рагIи гьеб кколеб. Цо-цо мехалда нилъеца пикруцин гьабуларо кигIан кIудияб бутIа учителас нилъер гIумруялда жаниб лъолебали. ХIисаб гьабураб мехалда, киналго лъимал руго школалъ куцарал, тIоцебесеб иргаялда - педагогас. КигIан гIемер учитель хIалтIизе кколев, нилъер щибаб лъимер цебетIураблъун, лъайгин тарбия щвараблъун лъугьинабиялъе гIоло, кигIанасеб къуват, сабру, рекIел хинлъи гьес кьезе кколеб гьеб талихIаблъун, нилъер улкаялъе пайда-хайир цIикIкIараблъункуцаялъе гIоло. Бокьун буго гьаб гьумералда жидер гIумру лъималазе тарбия-лъай кьеялда бухьинабурал цо-цо хIурмат гьабизе мустахIикъал гIадамазул хIакъалъулъ бицине...  

Гьаниб дие рехсей гьабизе бокьун буго жидеца т1олабго г1умру учителасул зах1матаб, к1вар ц1ик1к1араб ва къадруяб ишалъе - г1ун бач1унеб г1елалъе тарбиягун лъай кьеялъе кьурал унго-унгоял учительзаби - Ниг1матулаевазул хъизаналъул х1акъалъулъ.

Ниг1матулаев Мух1амад ккола хъизаналъул к1удияв эмен.  Гьев х1алт1улев вук1уна районалъул бат1и-бат1иял росабалъ: Т1ануси, Гьамущи, Бакьагьеч1и, Хунзахъ математикаялъул учительлъун. Чанго соналъ нухмалъи гьабула районалъул халкъияб лъай кьеялъул методикияб кабинеталъеги. Гьев вук1уна рак1 бац1ц1адав, бицараб раг1уе рит1ухъав, г1адан хирияв, бокьараб мехалъ чиясе кумекалъе ине х1адурав, г1амал-хасияталъул рахъалъ мисал босизе мустах1икъав чи. Амма х1алт1уда гьев вук1уна кьварарав, х1алт1улесдаса жавабчилъи т1алаб гьабулев инсан. Мух1амадил х1акъалъулъ бицунелъул росуцояз абула, гьев гьудул-гьалмагъзабазда гьоркьов аваданав, г1емераб г1акъиллъи жиндилъ бессарав чи вук1анилан. Гьелъ гьев аск1ор х1алт1улезеги ц1акъ вокьулев вук1анилан.

Районалъул Т1ануси, Мущули, Бакьагьеч1и, Коло-Хьиндахъ росабалъе х1алт1изе гьев хьвадулев вук1ун вуго чодаги рек1ун. Цо-цо мехалда живго х1алт1улел росабалъго сардал ран ч1олевги вук1ун вуго. Цо росулъ гьесда гьикъун буго, аск1ой ч1ужу-хъизан гьеч1ев чияс дуца кванда щибулебан. Гьес жаваб кьун буго квен кваналилан. Мух1амадил бук1ун буго раг1уе бег1ерлъиги, х1алт1улъ мух1канлъиги.
Инсул нухдасан арав вас Ниг1матулаев Х1амзат лъаларев чи районалда къанаг1атги ватиларо. 58 соналъ х1алт1ун вуго Х1амзат математикаялъул учительлъун. Лъик1ал къиматазда Г1арани гьоркьохъеб школаги лъуг1изабун Ниг1матулаев Х1амзат ц1ализе лъугьуна Дагъистаналъул пачалихъияб педагогикияб институталъул физикаялъулгин математикаялъул факультеталде. Лъик1ал х1асилаздалъун институтги лъуг1изабун г1агараб росулъе т1ад вуссарав Х1амзат, х1алт1изе лъугьуна жиндиего бокьулеб Хунзахъ гьоркьохъеб школалде. Гьенив х1алт1улаго, цадахъго гьев вит1ула Хьини анкьго сонил школалде расписаниеги данде ккезабун дарсал кьезе. Гьеб заманалда Хьини росдал школалъул директорлъун х1алт1улев вук1уна Хунзахъ росулъа Дибиров Г1убайдат. Ц1акъ лъик1аб коллектив бук1анилан бицуна Х1амзатица, чанго г1урус учительги вук1анила цадахъ х1алт1улев. Ц1алиялдеги ц1ик1к1араб к1вар кьолаанила, эркенаб заманалда лъималазулгун рек1ел гъеялъе бат1и-бат1иял бах1сал, диспутал т1орит1улаанила. Школа лъуг1ун унезе къват1ире риччаялъул вечерал т1орит1ич1огоги толароанилан. 

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2023 сон.

 23 сентябралда Черкесск шагьаралда рагlалде бахъана Россиялъул Просвещениялъул министерствоялъ тlобитlулеб “Рахьдал мацlалъул ва адабияталъул бищун лъикlав мугlалим” абураб тlолгороссиялъул профессионалияб конкурс. Гьелъул мурадги ккола рахьдал мацlалъулгун литератураялъул учительзабазда кверчlвай ва гьел дарсал кьеялда хурхун бугеб хlалбихьи тlибитlизаби. Гlаммаб къагlидаялъ исанасеб конкурсалъул финалалда гlахьаллъи гьабуна улкаялъул 75 регионалдаса Россиялъул халкъазул 30 батlияб рахьдал мацlазул вакилзабаз. Дагъистаналдасан гьелда гlахьаллъи гьабуна нилъер ракьцояв, авар мацlалъул гlолохъанав учитель Мухlамад Манаповас ва конкурсалъул хlасилалда гьев ккана улкаялдаго бищун лъикlал учительзабазул анкьгоязде гъорлъе. Конкурсалъул хlакъалъулъги, жакъа мугlалимасул махщалида сверун бугеб ахlвал-хlалалъулги нижее бицана гlолохъанав мугlалимас.

-Мухlамад Булачевич, районцоязда мун лъала мугlалим гlадин гуревги, магlарул мацlги, цlарги, адабиятгун маданиятги бокьулев ва гьеб цогидазда гьоркьобги машгьур гьабизе хlаракат бахъулев чи хlисабалдаги. Цlакъ захlматаб жо буго жакъасел гlолилазул кьеразда гьоркьор гьединал чагlи рати. Гьеб нух тlаса бищизе дуда тlоцебе кин ракlалде ккараб?
- Дица мугlалимасул махщел тlаса бищиялъе аслияб гlиллалъун кканин абизе бегьула дир гlагараб Хунзахъ гьоркьохъеб № 2 школалда рукlарал учительзаби. Гьезул лъималаздехун ва жидерго пишаялдехун бугеб рокьиги гъираги бихьидал, дирги хиял ккана гьеб махщалиде. Хас гьабун магlарул мацlалъул мугlалимлъи тlаса бищиялде гъира базабуна щуабилеб классалдасан байбихьун нижее рахьдал мацlалъулгун адабияталъул дарсал кьолей йикlарай учительница Гlалимухlамадова Сидрат Гъазиевналъ. Гьей йиго гьунар тlокlай, махщел камилай мугlалим. Гьелъул тlоцересел дарсаздаса хадубго дир пикру ккана учительлъун вахъине. Сидрат Гъазиевнаялда лъалаан цlакъ лъималазе интерес кколедухъ дарс бачине. 5 аб. классалдасан байбихьун, гьелъ нижее лъолаан театралиял сценкаби. Жинцаго цониги асар бицинеги байбихьун, бищунго интересаб бакlалде щведал чlезе толаан, хутlараб нужецаго рокъоб цlалеянги абун. Мисалалъе, дида ракlалда буго, 9 аб. классалда нижеца цlалулеб букlана Гlабасил Махlамадил “Саба-меседо” абураб асар. Гьедин, дарсида гьеб асаралъул анализ гьабизе байбихьидал, мугlалималъ чlезеги тун, ниж рокъоре рекерун рукlана гьелъул ахир цlализе гlоло. Учительзабазул рахъалъ талихl кьуна дие. Цlар-цlар ккун рехсечlониги, дие дарс кьуралщинал мугlалимзаби рукlана жидерго ишалъул унго-унгоял профессионалал.  

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2023 сон.

Районалъул гlемерисел росабалъ тlадран унел руго батlи-батlиял хlалтlаби. Мисалалъе, гlолохъанав ва бажари бугев бегавул Гlумар Гlисаевасул нухмалъиялда гъоркь къо бахъанагlан цlилъун рачlунел руго Уздалросдал советалде гъорлъе унел росаби. Гьедин, дагьаб цебегlан Хъахlикlкlалахъ росулъ хlалтlизе биччана республикаялъул Сахлъи цlуниялъул министерствоялъул хасаб программаялда рекъон, 500 азарго гъурщиде капиталияб ремонтги гьабун къачlараб фельдшерлъиялъул пункт. Гьеб программаялда рекъон медпункталда гьабуна цlияб санузел, цlияб котелги насосги лъун, хасалил согlаб цlорой тlаде щвелалде щибго квалквал букlунаредухъ хlалтlулеб хlал гьабуна отоплениялъул системаялъул. Гьединго къачlан буго минаялъул къватlисеб рахъ ва берцин гьабуна сверухълъи. Районалъул нухазул фондалдасан сурсаталги риччан, гlаммаб къагlидаялъ 2,8 километрадул манзилалда чабахги бан къачlана лъабабго росулъ нухал. Нух ччукlун бачlинчlого букlинелъун цо-цо участоказда гьаруна къадалги. Уздалросулъ байбихьун буго ракьазул цlиял участокал кьезе ругел бакlазда нухал рахъизе. Гlаммаб къагlидаялъ бахъизе руго 2,4 километрадул манзилалда нухал. Гьелдасан жакъа къоялде 1,2 км лъугlун буго.

Гьездаса нахъе ккун гьечlо муниципалитеталъул Харахьи участокалда ругел росабиги. Исана риидалил заманалда рарал кlудиял цlадазул хlасилалда гlезегlан зарал ккана херехьдерие. Гьабсагlаталда росулъ унеб буго гьел цlадал раялъул хlасилалда хвезабун букlараб росдал цо къотlнобе 1 километралъул манзилалда бетон тlеялъул хlалтlаби. ДРялъул “Агрострой” ГКУ гlуцlиялъ росулъ бан рагlалде бахъунеб буго футбол хlалеб майдан. Кватlичlого киналго хlалтlаби лъугlаралго официалияб къагlидаялъ рагьизе буго гьеб. Гьал ахирисел соназда бищунго херехьдерил рахlат хвезабулеб гlузрулъун ккола хасало росулъ лъим букlунгутlи. Гьеб гlузру лъугlизабиялъул мурадалда араб соналъго “Халкъияб лъим” абун цlарги лъун, росдал жамагlаталъ жидерго къуваталдалъун байбихьун букlана 10,4 км манзилалда Мочlохъан цlияб лъел мухъ бачине. Жакъа къоялде гьениб хутlараб хlалтlи буго 200-300 метрадул манзилалда рогlразда тlаде ракь хъвазе. Гьал гlагарал гlодоркъоязда субботникги тlобитlун, гьеб хlалтlиги рагlалде бахъинабизе буго. Цогидал хlажатал алаталги росун, кинабго битlа-бишун ккани ва гьава-бакъалъул шартlаз ресги кьуни, гьенисан кватlичlого росулъе цlияб лъим чвахизе буго. Зама-заманалдасан росдал гlолохъаби унел руго Парси магlардасан росулъе бачараб лъел мухъалъухъ халгьабизеги.

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2023 сон.

Гьал къоязда тlолабго улкаялдагогlадин нилъер районалдаги кlодо гьабуна кlудияв шагlир Расул Хlамзатовасул гlасрудал юбилей. Улкаялъул Президентас 2021 соналдаго жиндирго Указалдалъун исанасеб сон лъазабун букlана Расул Хlамзатовасул сонлъун. Гьединлъидал исанасеб сон байбихьаралдаса юбилеялда хурхун байрамалъулал тадбирал тlоритlулел руго федералияб даражаялда ва цо-цо къватlисел пачалихъаздаги. Байрамалде рачlаразда гъорлъ рукlана Россиялъул Президентасул СКФОялда вугев полпред Юрий Чайка, улкаялъул Президентасул гlакълучи Владимир Толстой, Дагъистаналъул Бетlер Сергей Меликов, регионалияб Хlукуматалъул членал, Халкъияб Собраниялъул председатель Заур Аскедеров, Федералияб Казначействоялъул Дагъистаналда бугеб управлениялъул нухмалъулев Гlабдулпатахl Гlамирханов, республикаялъул ТФОМСалъул нухмалъулев Ахlмад Гьудов, Дагъистаналъул тlоцевев президент Мухlу Гlалиев, РФялъул Социалияб фондалъул Дагъистаналда бугеб отделениялъул нухмалъулесул ишал тlуралев Мухlамад Гlисаев, республикаялъул гlемерал муниципалитетазул нухмалъиязул ва федералиялгун регионалиял СМИязул вакилзаби, творческияб интеллигенция ва гlемерал цогидалги. 

Кьерхараб бачlана районалда 9 сентябрь. Гьединлъидал, гьава-бакъалъул шартlазда рекъезабизе ккана тадбиралъул программаги. Гьелдалъун цебеккунго хlадурараб хасаб программаялда рекъон гьаризе ракlалда рукlарал гlемерал тадбирал гlумруялде рахъинарун бажаричlо.

Тlоцебе гьалбал щвана шагlирасул гlагараб Цlада росулъ бугеб рукъ-музеялде, тlугьдул лъуна росулъ ругел Цlадаса Хlамзатил ва гьесул машгьурал кlиялго васазул памятникалда цебе. Гьенисан сапар бухьана хас гьабун поэтасул юбилеялде цlи гьабун къачlараб “Хъахlал къункъраби” мемориалияб комплексалде. Гьениб юбилеялде гьарурал гlемерал хlалтlабазул хlасилалда тlубанго хисун буго комплексалъул сипат-сурат. Гьелъул территориялда эбелалъе гьабураб цlияб памятникалда цебе тlугьдулги лъун, киназго свери бахъана гьединго цlи гьабун къачlараб, гlадамазе балагьизе квегlенаб ва интересаб къагlидаялъ гьаб заманаялъул технологияздалъун хьезабураб комплексалъул жанисеб рахъалдаги. Комплексалда нахъехун бугеб майданалда тlиритlун рукlана республикаялъул Промышленносталъулгун даран-базаралъул министерствоялъ хlадурарал батlи-батlиял муниципалитетазул миллиял бокlналги. Бокьарав чиясул рес букlана гьенир церелъун рукlарал нигlматазул хlалбихьизеги.

Автор Ф. Мухlамадова. Сентябрь 2023 сон.

Расул Гамзатов!  При этом имени каждый раз в памяти всплывают белые журавли, меткие афоризмы, мудрые изречения, надписи на кинжалах, дверях, памятниках и Дагестан, воспетый и прославленный поэтом на весь мир. Спросить у меня люблю ли я Расула-все равно что сомневаться в том, что я люблю свою жизнь, работу, семью. Поэзия кавказца родом из Цада всегда со мной: помогает мудрым советом в делах, поддерживает добрым словом в жизненных неурядицах, подстрекает идти дальше, не останавливаясь на достигнутом. Родство с гением аварской поэзии предрасполагало к моему общению, знакомству с ним при жизни, но меня настолько  восхищало поэтическое  величие Расула, что я предпочла молча и скромно  восторгаться его словом в тени, оставаясь вечной ценительницей его мастерства, пожизненно влюбленной в каждую строчку стихов и харизму  каждого  его публичного выступления. 

Впервые я услышала о Расуле Гамзатове из уст бабушки, до школы еще. Она приходилась ему троюродной сестрой и частенько нянчилась с ним. "Такой неугомонный егоза был, что мне постоянно приходилось щипать его за  пятую точку"-говорила бабушка, и я представляла такого хулиганчика -малыша, который потом каким-то чудом перерос в Гения слова .Когда пошла в школу, заучивая «По-русски «мама», по-грузински «нана», а по-аварски-ласково «баба», я поняла, что это и есть тот самый дерзкий малыш Расул из молодости бабушки, у которого, как ни у кого, получилось создать Планету женщин, призвать человечество беречь высшую ценность- матерей. 

Став еще взрослее, мне полюбились «Журавли», и, казалось, что поэту предостаточно было бы написать только это гимн скорби и плача, чтобы стать великим. Десятки раз во взрослой жизни мне хотелось пообщаться вживую с Расулом, пойти в гости и рассказать о деспоте-няне из его детства, поделиться, что тоже пробую перо, но боялась, что совсем блекло буду выглядеть перед высокой звездой поэта, что не созрела для столь серьезных бесед.

Автор Н. Задиев. Сентябрь 2023 сон

Уважаемые Земляки и гости!
Сегодня мы празднуем 100 лет со дня рождения Великого поэта, Патриота Родины, Сына Хунзахского района Расула Гамзатова, который на века прославил Дагестанский народ, село Цада.
Проникающие в самое сердце стихи мудрого поэта звучали и звучат в разных уголках мира. И даже среди звезд на небе из уст наших космонавтов.
Расул Гамзатов с большим уважением и трепетом относился к своему народу, с его уникальными обычаями и скромным нравом. До последнего вдоха говорил о любви к своему краю.
"В какие бы дальние страны судьба меня не бросала, где бы я не находился, в моем сердце всегда память о родном крае, о родном очаге”.
Поэзия Расула воспевает храбрость, гостеприимство, уважение друг к другу, любовь во всех ее проявлениях.
"Стучись в любую дверь горца, как бы беден он не был, приходи в любой день в гости, с широко распахнутой душой, радостной улыбкой встретит он тебя”. Такими видел Расул своих земляков. Такими призывает он нас быть и сегодня.
Особенное отношение Расула Гамзатова к горянке, воспетое в стихах, по сей день откликается теплом в сердцах тысячи женщин.
В стихотворении, обращенном к женщине, поэт говорит, что если 1000 мужчин влюблены в неё, то среди них есть и Расул Гамзатов, если влюблен один мужчина, то это Расул Гамзатов. Если же её никто не любит, то Расул Гамзатов погребен в горах.
Он очень тонко понимал сердце матери.

Автор И. Мухlамадов. Август 2023 сон.

17 августалда райадминистрациялда тlобитlана школазул директорзабазулгун данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас ва лъай кьеялъул отделалъул начальник Патlимат Хlамзатовалъ.

Данделъиялда рорхарал аслиял суалаздасан рукlана цlияб цlалул соналда районалъул школазул цlали анкьил щуго къоялде бачунеб букlин, ай гьанжеялдаса нахъе шамат къоги гlодобкъолъун букlине буго. Гьединаб къагlида гьабулеб бугин республикаялъул Лъай кьеялъулгун гlелмуялъул министерствоялъул бихьизабиялда рекъонилан абуна районалъул бетlерас. Гьеб цохlо нилъер гьаниб гьабулеб жо гурин, цогидал районаздаги цlали гьединабго къагlидаялде бачунеб бугилан тlадеги жубана гьес. Узухъда, цlияб къагlидаялда рекъон хиса-басиял гьаризе кколел руго школазул уставазда ва цlалулал планазда.

Автор И. Мухlамадов. Август 2023 сон.

16 августалда райадминистрациялда тlобитlана районалъул терроризмалда данде къеркьеялъул комиссиялъул (АТК) иргадулаб данделъи. Гьелда гьоркьор лъун рукlана муниципалитеталъул лъай кьеялъул учреждениял терроризмалъул хlинкъиялдаса цlуниялъул ва Лъай кьеялъул къоялде хlадурлъиялда хурхун райадминистрациялъул лъай кьеялъул отделалъул хlалтlул хlасилал гьариялъул, диниял гlуцlабазул терроризмалдаса цlуниялъул, гьезул категорирование ва паспортизация гьабиялъул, Расул Хlамзатовасул 100 сонилаб юбилей кlодо гьабиялда хурхарал тадбирал тlоритlулеб заманалда гlемерал гlадамал данделъулел бакlазда жамгlияб гlадлу-низам ва хlинкъи гьечlолъи чlезабиялда хурхун гьабулеб бугеб хlалтlул, 2019-2023 соназда Хунзахъ районалда терроризмалъул идеологиялда данде къеркьеялда хурхун комплексалъулаб планалда рекъон тадбирал тlоритlиялъул хlакъалъулъ суалал.

Данделъиялда гlахьаллъи гьабуна хlинкъи гьечlолъиялъул рахъалъ районалъул бетlерасул замсетитель, районалъул АТКялъул секретарь Хlамид Гьитlиновас, УФСБялъул Хунзахъ бугеб районазда гьоркьосеб отделалъул начальник Шамил Гlумаровас, РОВДялъул нухмалъулесул ишал тlуралев Шамил Маликовас, лъай кьеялъул отделалъул начальник Патlимат Хlамзатовалъ ва цогидазги. 
Тlоцебесеб суалалда хурхун баян кьуна Патlимат Хlамзатовалъ. Гьелъул рагlабазда рекъон районалъул киналго лъайкьеялъул гlуцlабазул минаби руго сверун къан, киназдаго руго видеокамераби, тревогаялъулал кнопкаби, цlадудаса цlуниялъул системаби, экстреннияб хъулухъалъул телефонал. 38 школалда ва 10 садикалда лъун руго металлодетекторал. 5 школалда буго къад къоялъул охрана (ЧОП), исана цlияб цlалул соналдаса байбихьун гьединабго охрана букlине буго жеги 5 школалдаги (гьезда гъорлъ руго районалда цlиял рарал Гlарани ва Гlобода гьоркьохъел школалги). Кlиябго цlияб школалда шартlал гlуцlун руго СанПиналъул киналго тlалабазе жаваб кьоледухъ.  
Районалъул имамасул вакил Шамил Гьитlиновасовас бицана жакъа къоялде районалда бугин 70 ялдасаги цlикlкlун мажгит, гьездасан жакъа къоялде гlицlго 16 мажгиталъул хlадурун бугин “зеленка”. Муниципалитеталъул диниял учреждениязул аслияб гlузру кколеб буго хlинкъи гьечlолъиялъул паспортал гьечlолъи. Гlицlго райцентралъул болмажгиталъул хlадурун рагlула хlинкъи гьечlолъиялъул паспорт. Гьебги жеги тасдикъ гьабун гьечlо. Гьел суалал рагlалде рахъинариялда хурхун жидеца хlалтlи гьабулеб бугилан тlадеги жубана гьес.

Автор И. Мухlамадов. Август 2023 сон.

5 августалда хlалтlулаб сапаргун районалде рачlун рукlана республикаялъул Хlукуматалъул къокъа. Гьезул бетlерлъуда вукlана Хlукуматалъул Председатель Гlабдулмуслим Гlабдулмуслимов, гьесул заместитель Муслим Телякавов, Культураялъул министр Зарема Бутаева, Лъай кьеялъул министр Яхlя Бучаев, Транспорталъулгун ухазул магlишаталъул министрасул заместитель Мухlамад Тlагьиров, Экономикаялъул министрасул заместитель Шамил Гlаммаев, Федералияб Казначействоялъул Дагъистаналда бугеб управлениялъул нухмалъулев Гlабдулпатахl Гlамирханов, Халкъияб Собраниялъул депутат Хучбар Хучбаров ва цогидалги. 

Районалъул нухмалъиялъ гьалбадерида дандчlвай гьабуна районалъул гlорхъуда Бухlнатlа абулеб бакlалда. Хlалтlулаб къокъаялъул нилъер районалде сапар бухьиналъе аслияб гlилла букlана тlаде щолеб бугеб Расул Хlамзатовасул 100 сонилаб юбилеялде унеб бугеб хlадурлъиялъухъ халгьаби.
Гьедин, тlоцебе гьел щвана шагlирасул цlаралда Гlарани балеб бугеб цlияб школалде. Гьениб цlалул корпусалда гьарулел хlалтlаби рагlалде щун руго. Цо-цо кабинетазухъ байбихьун бугоан мебель бакlаризе. Хlакъикъаталдаги цlакъ берцинаб, гlатlидаб, гвангъараб ва гьаб заманалъул тlалабазе жаваб кьолеб школа лъугьун буго. Гlаммаб къагlидаялъ цlияб школалда букlине буго 308 лъимералъе бакl. Щибаб тlалаялъул къадазда ран руго Расул Хlамзатовасул творчествалъул, гьесул гlумрудул нухлул, нилъер Ватlаналъул бечедаб тарихалъул рицунел стендал. Гьалбал рази хутlана цlалул корпусалда бихьаралдаса, амма кибниги кlудияв шагlирасул рахьдал мацlалда бугеб цониги кечl батичlолъи рекlее гlечlо премьерасе. "Расул Хlамзатовасул цlаралда бараб школалда щай цониги гьесул магlарул мацlалда ругел асарал хъвараб стенд гьечlеб? Гьаб школалда аслияб кlвар кьезе ккола магlарул мацlалде, гьанир цlалулел лъималазда лъазе ккола жидерго рахьдал мацl. Шагlирасул магlарул мацlалда ругел асарал хъварал стендалги рукlине ккола гьанир", - ян абуна гьес. Хlадурун буго 126 лъимералъе бакl бугеб общежитиеги. Амма Хlукуматалъул нухмалъулесул гьениб бихьараб-таралдаса букlараб разилъи ссун ана азбар-къоноялда ва спортивияб залалъул корпусалда бугеб ахlвал-хlал бихьидал. Гьениб жеги гlураб хlалтlи бугоан. Жеги лъугlун гьечlо спортзалалда ва азбаралъул гьелда цебехун бугеб территориялда гьарулел ругел хlалтlаби. “Гьадинаб хехлъиялда хlалтlаби унел ругони, 25 ноябралдехун лъугlизеги бегьула школа. Нилъее хутlараб жо буго гlицlго цохlо моцl. Гьеб болжалалда жаниб гьабщинаб хlалтlи рагlалде бахъинабизе ккани, чанго нухалъ цlикlкlинабизе ккола гьанир ругел хlалтlухъабазул къадар ва сордо рогьаралдаса къо рукlкlинегlан хlалтlизе ккола гьел. Гурони, нилъ киналго цlакъ нечараб бакlалде ккезе руго", - ян тlадеги жубана гьес. Объект базе тlаде босараб подрядалъулаб гlуцlиялъул нухмалъулев Хlусен Хlамзатовас бицана жакъа къоялде, гlаммаб къагlидаялъ кlиябго объекталда цадахъ 120 чи хlалтlилев вугилан. 

Автор И. Мухlамадов. Август 2023 сон.

2 августалда райадминистрациялда тlобитlана бегавулзабазул данделъи. Гьеб нухда бачана районалъул бетlерасул заместитель Асадгlали Гlабдуразакъовас. Данделъиялда аслияб къагlидаялъ гьоркьор лъун рукlана налогал ракlариялда ва тlаде щолеб бугеб Расул Хlамзатовасул 100 сонилаб юбилеялде хlадурлъиялда хурхарал суалал. 

Налогал ракlариялъул бицунаго, Асадгlали Гlабдуразакъовас абуна кидагогlадин, гьеб иш лъагlалил ахиралде щвезегlан хадуб бехъерхъун течlого, гьанжего гьелъие хlалтlи гьабизе кколилан. Гьелда хурхун гlемерал суалал ругоан бегавулзабазул. Гьезул гlемерисел рази гьечlоан Налогазулаб хъулухъалъул хlалтlудасан. Налогал кьезе кколеблъи берцинго гlадамазда бичlчlизабун гурони, хlал гьабун гьезухъа налогал рахъи жидеда тlадаб иш гурин, гьеб бугин Налогазулаб хъулахъалъул ва судалъулал приставаз гьабизе кколеб хlалтlийилан абуна бегавулзабаз. 

Узухъда, данделъиялда аслияб суаллъун букlана Расул Хlамзатовасул юбилеялде хlадурлъиялда хурхун унеб бугеб хlалтlул бицин.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2023 сон.

23 июлалда Хунзахъ тlобитlана росдал авалазул командабазда гьоркьосеб иргадулаб футболалъулаб турнир. Гьеб бухьинабун букlана мунагьал чураяв, росуцояв Тlалхlатов Хlасанил цlаралда ва аслияб къагlидаялъ гlуцlун букlана гьесул вацасул ва инсул хlаракаталдалъун.

Гlаммаб къагlидаялъ, исанасеб турниралда гlахьаллъи гьабуна 8 командаялъ. Гьел рикьун рукlана кlиго къакъаялде. Щибалъусан къватlире рорчlизе рес букlана кlи-кlи командаялъул. Гьедин, хlалуцарал хlаязул хlасилалда полуфиналалде рачlана “Лъарахъ 1” - “Жаниб мегъ” ва “Гургур” - “Щулалъутlа” командаби. 2-1 ва 2-0 хlисабгун дандиязда тlад бергьенлъиги босун, финалалде рачlана “Лъарахъ” ва “Гургур” авалазул командаби. Финалияб хlай лъугьана цlакъго хlалуцараблъун ва 1-0 хlисабгун бергьенлъиги босун, “Лъарахъ 1” команда бахъана турниралъул щуцlул чемпионлъун. Лъабабилеб бакl ккуна “Щулалъутlа” авалалъул футболистаз.

Турнир къалаго кlалъаял гьаруна тадбир гlуцlаразул цояв Шамил Малачиевас, росдал цевесев ва гьанжесел бегавулзаби Хизри ва Мухlамад Тlалхlатовас ва цогидазги. 
“Киназего кlудияб баркала буго жакъа дир вацги кlодо гьавун, гьесул цlаралда тlобитlулеб турниралде рачlанщиназе. Гьадинал тадбираз цолъизарула нилъер гlолилал, щула гьабула росдал гlолохъабазул гьудуллъи-вацлъи ва лъикlаб мисал бихьизабула гlисинаб гlелалда. Нилъеца хlаракат бахъила гьоркьоб къотlизе течlого, жеги тlадегlанаб даражаялда санайил гьаб турнир тlобитlизе”, - ян абуна росдал бегавул Мухlамад Тlалхlатовас.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2023 сон.

19 июлалда районалъул Ветеринарияб управлениялда тlобитlана исана лъагlалил тlоцебесеб бащалъиялда гьабураб хlалтlул хlисаб кьеялъул данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул бетlерасул заместитель Асадгlали Гlабдуразакъовас, ветуправлениялъул начальник Тlалхlат Шамхаловас, Хунзахъ бугеб зоналияб лабораториялъул директор Патахl Сагlадуевас, участоказда ругел пунктазул заведующияз ва цогидазги.
Киназего саламги кьун, данделъи рагьана Тlалхlат Шамхаловас. Гьес жиндирго докладалда гlатlидго бицана управлениялъ исана сонил тlоцебесеб бащалъиялда гьабураб хlалтlул хlакъалъулъ. 

Гьедин, Тlалхlат Шамхаловас бицана районалъул ветуправлениялъул специалистаз хъулухъ гьабулин муниципалитеталъул 24 росдал администрациязде ва 76 жамгlияб секторалъул магlишаталде гъорлъе унел 24448 бетlер чlегlербоцlуе, 159647 бетlер гlи-цlцlаназе, 731 бетlер чу-хьваниялъе, 41106 бетlер гlанкlо-хlелекоялъе, 49 бетlер кутузе, 4159 найил тlулбузе. Гьел киналго руго Хунзахъ, Кочубей, Бабаюрт ва Кизилюрт районазул гочинабун гlи-боцlи хьихьулел зонабазда. Гlаммаб къагlидаялъ 2023 сонил тlоцебесеб бащалъиялда жаниб районалъул ветуправлениялъул хlалтlухъабаз рахунел ва инвазионниял унтабаздаса гlи-боцlи цlуниялъул мурадалда хал-шал гьабуна 1001666 бетlер гlи-боцlухъ. Чlегlерхlайваназул ва гlи-цlцlаназул язва бугищали халгьаби тlубазабун буго 111% ва 100%, чу-хьванул - 104%. Чlегlербоцlул ва гlи-цlцlаназул ящур бугищали халгьабун буго 100% ва 104%. Гlи-цlцlаназул оспа бугищали халгьабун буго 100%. Гьабзазул ва кутузул бешенство бугищали халгьаби тlубазабун буго 100% ва 112%.
Серологиялъулаб цlех-рех гьабун буго 15744 бетlер чlегlербоцlул, 12910 бетlер гlи-цlцlаназул, 280 бетlер чу-хьваниялъул. Гьезул цонигиязул бруцеллез батун гьечlо. Гьединго лейкоз бугищали халгьабун буго 15201 бетlералъул, амма цониги хlужа батун гьечlо. Туберкулез бугищали 11545 бетlер гlи-цlцlаназул халгьабиялъул хlасилалда цониги хlужа тlатун гьечlо. Тlомода гъоркь букlунеб овод бугищали халгьабун буго 25193 бетlер чlегlербоцlул, цонигиялъул батун гьечlо. 

Роспотребнадзоралдсан бачlун буго гlадамазда хlайваназ хlанчlиялъул хlакъалъулъ 10 сообщение. Щибаб хlужаялда хурхун гьабун буго букlине кколеб хlалтlи, ралагьун руго хlайваназул бетlергьаби (7 хlайваналъул бетlергьаби ратун руго, хутlарал 3 хlайванал ратун руго къватlул кутул). Рехсарал хlайваназда хадуб чlезабун буго 10 къоялъулаб халгьаби, гьеб заманалда жаниб цонигиялъул бешенствоялъул гlаламатал загьирлъун гьечlо. Ккун буго гlадамал бруцеллезалъ унтиялъул 4 хlужа. Бакlаздеги ун, киназдаго хурхун гьабун буго эпизоотическияб цlех-рех. Цебеккун гьабураб халгьабиялъухъ балагьичlого, бруцеллезалъ унтарал гlадамазул гlи-боцlул цlидасанги гьабун буго серологиялъулаб халгьаби. Цонигиялъул унти батун гьечlо. 
Хlисаб кьолеб болжалалда жаниб хасаб хlалтlи гьабун буго хlайванал рахунел унтабаздаса цlуниялъе гlоло профилактикияб хlалтlи гьабиялда хурхунги. Мисалалъе, копрологиялъулаб халгьабиялъул 521 проба босун буго чlегlерхlайваназул, гlи-цlцlаназул - 1554. Гьелъул хlасилалда чlегlерхlайваназда гьоркьоб тlатун буго 50 хlужа фасциоллез унтиялъул, стронгилятоз - 37, мониезиоз - 23, парафистамоз - 19, дикроцеллиоз - 5; гlи-цlцlаназул тlатинабун буго 258 фасциолез, стронгилятоз - 220, мониезиоз - 231, парафистамоз - 10, кокцидиоз - 17. Цадахъго профилактикияб ва дару-сабабалъулаб тадбирал тlоритlун руго 26118 бетlер чlегlерхlайваналъе ва 192750 бетlер гlи-цlцlаназе. Гьединго чурун буго 35235 бетlер чlегlерхlайваналъул ва 180093 бетlер гlи-цlцlаназулги.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2023 сон.

16 июлалда Хунзахъ байрамалъулаб ахlвал-хlалалда рагьана маданияталъулабгун туристазулаб комплекс AVA. Кlалъаял гьаруразда гъорлъ рукlана проекталъул идеолог Дмитрий Карташов, архитектор Валерия Куцеба, Хунзахъ тарихиябгун гlагараб ракь лъазабиялъул музеялъул гlелмияв хlалтlухъан Мухlамад Гlамиров ва цогидадги. Тадбир рагьи берцин гьабун букlана “Гlакаро-Хунзахъ” районалъул кьурдул ансамблялъул церерахъиналъги.

Проекталъул автораллъун ккола Санкт-Петербургалъул “В. А. Гавриловасул творчествоялъулаб архитектураялъул мастерскаялъул“ коллектив. Тlоцебе рехсараб комплекс гlуцlиялъе архитектуриябгун художественнияб пикру бижана гьеб мастерскаялъул нухмалъулев Валентин Александрович Гавриловасул. Архитекторасда лъикl лъала Дагъистан, гьесул гlемерсоназулаб гьудуллъи ва батlи-батlиял проектазда хурхараб бухьен букlана Расул Хlамзатовасулгун ва гьесул хъизамалъулгун. Рехсараб мастерская ккола батlи-батlияб заманалда улкаялъул батlи-батlиял бакlазда гlуцlарал проектазул, музеязул комплексазул ва культураялъул объектазул автораллъун. Мисалалъе, гьезда гъорлъ руго араб гlасруялъул 80 аб. соназда “Дербенталъул хъалаялъул реконструкция ва реставрация гьабиялъул план”, “Дагестанский аул” этнографиялъул комплексалъул музей-заповедник, Махlачхъалаялъул ва Дербенталъул музеязул экспозициял, “М. Ю. Лермонтовасул музей-усадьба”, Рязань областалъул Константиново росулъ бугеб “С.А. Есенинил Пачалихъияб музей-заповедник”, “Адыгеялъул Миллияб музей”, “Лермонтовасул музей”, Пермь краялъул Тамань росулъ бугеб “Таманалъул археологиялъулаб музей”, “Анапаялъул археологиялъулаб музей-заповедник“Горгиппия”, Ростовалда бугеб “Археологиялъул музей-заповедник Танаис”, Калининградалъул “Дунялалъул океаналъул музей“ ва гlемерал цогидалги проектал. Гьединалго комплексал разе руго Карелия, Кисловодск, Хакасия, Владивосток ва цогидалги улкаялъул бищунго гlемер туристал хьвадулел бакlаздаги.  

Автор Ш. Мухlидинов. Июль 2023 сон.

Календаралъул тIанчазда божани, БакьагьечIиса ГIалиев Гъайирбегил гIумруялъул кколеб буго 80 сон. Гьениб Гъайирбегил гьунар бугин, гьесда баркизе жо дида батулеб гьечIо, гьев вижарав Аллагьасе щукру гьабуни гурого. Амма Гъайирбегил тIокIлъи буго, гIумруялъулъ Аллагьас живго щай вижаравали хехго бичIчIи. Дида, росулъа чи вукIаниги, Гъайирбег щуго минуталъ годекIанив хабар-кIалалда чIун вихьичIо. ЧIаниги, гIумруялъ ботIролъе босараб батIи-батIияб гIелму цогидасухъе кьолевлъун гурони. Гьес ботIролъе босарабгIанасеб гIелму цоги чияс, Аллагьас 800 сонилаб гIумру кьуниги, босун бахъунеб жо гуро.

Гъайирбегил «Пикрабазул лахIзатал» абураб тIехьалъул цеберагIиялда хъвалеб буго, жив гьавунила Хунзахъ районалъул БакьагьечIи росулъ хъулухъчиясул хъизамалдайилан. Росдал школалъул 7 классги лъугIизабун цIаланила Дагъистаналъул медицинаялъул училищеялда. КIиго соналъ Хунзахъ районалда фельдшерлъунги хIалтIун, цIализе лъугьанила ДГМИялде. 1969 соналда гьебги лъугIизабун, жакъа къоялде щвезегIанги хIалтIулев вугила районалъул Централияб больницаялда психоневрологлъун. 
Хъван буго вачIараб тухумалъул хIакъалъулъги: «Ккола инсул рахъалъан кочIохъан-сатирик Муртазал тухумалъул, эбелалъул рахъалдасан – хундерил тIалъиялда Малла-Насрудин гIадав ГъалбацIхIажил тухумалъул», - абун. Щун руго «Дагъистаналъул мустахIикъав тохтур» ва «ТIадегIанаб категориялъул тохтур» абурал цIаралги, «ХIурматалъул гIаламат» орденги. Унго, чиясул гIумруялде данде ккураб мехалъ рагIабазул мукъсанлъи. 
Гьев тIадегIанаб даражаялъул, яхI-намусалда хIур хъвазе течIев, аза-азар чиясе пайдаялъе, сахлъиялъе ватарав чи вугин, Хунзахъ тIалъи гвангъизабулеб, чIухIизабулеб бажариялъул анкьгьунар вугилан гьел рагIабаздасан бичIчIулеб гьечIо. БичIчIулеб гьечIо гIумруялъул саназда жаниб кигIан гIемер гьев унтараз сардилъ вахъинавуравали, кигIан гIемерав чиясе гьес районалдаго тIоцебе рукIкIби хIунчун дару гьабиялъул махщелги лъазабун кумек гьабурабали. КигIан гIемеразул, махщалида дару-сабабги гьабун, къотIун унеб букIараб хьул гIумруялде лъезабурабали. Гьесул биографиялъул къокъал рагIабазда хъван гьечIо гьев гьимулев гурони лъидаго вихьичIилан, гьимаравго унтарал сахлъулилан, сахал унтичIого хутIизе гьесул махсара-хочI гъорлъ гIемерал сатирикиял кучIдузулги кумек букIунилан. Дида, тохтур гурелъул, лъаларо гьесул гIемерал рахъал жанире рачараб тохтурлъиялъул махщалие къимат кьезе. Амма лъала ва бихьана, райбольницаялъул лъимал регизарулеб къотIелалда ва къадазда гьес лъималазе рахъарал суратаз, гьел гьимизе гурелги, сахлъизеги гьарулел рукIин. Бихьана гIагараб школалдеги вачIун, клубалда гьес художникас гIадин, бахъараб росдал сураталъ лъималазул росдаде, ВатIаналде рокьи базабураблъи. Бихьана, дун директорлъун вукIаго, цо чанго цIалдохъанас «хехго кIудиял гIезе бокьун» чIачIаги гьекъон гьел мутIигI гьаризе дида кIвечIеб мехалъ, Гъайирбегги ахIун, гьес махщалида гьел мутIигI гьарураб куц. Дида вихьана Гъайирбег наязул гIелмуги лъазабун гьелги хьихьун, унтаразе найил гьацIул сахлъиялъе бугеб кIваралъул бицуневги. Наязул гIелмуялъул, жиндирго гIумруги гьездасан мисал босун хIалтIулаго индал батила, лъалареб жо гьесда гьечIо. Киназго бицуна гьесул гIи-боцIуе хъулухъ гьабизе бугеб махщалил, гьес сунда квер баниги, аскIор ругезда бигьаго гьабулеб бугин кколедухъ, гьесухъа бажарулеб куц.