Автор Н. Гlалиева. Сентябрь 2022 сон.

Районалъул цо-цо гIадамазул рахIат хвезабун буго жакъа къоялда жаниб пенсиял рахъиялда, ва щибаб соналда гьезде тIаде пачалихъалъ гьарулел тIадежураял киналго пенсионеразе цо ккураб къагIидаялда гьарулел гьечIолъиялда бан. Гьел ва цогидалги пенсиязда хурхарал суалалгун, жакъа дун дандчIвана РФялъул пенсиязул фондалъул Хунзахъ райотделениялъул нухмалъулев КъурамухIамадов МухIамад МухIумаевичгун.

-МухIамад МухIумаевич, редакциялде бачIараб кагъаталда хъвалеб буго «Дунги дир мадугьал ХIасанги пенсионерал ккола. Гьаб соналъул тIоцебесеб январалдасан хIалтIулел гьечIел пенсионеразе пенсия цIикIкIинабуна 18,6 проценталъ, амма ХIасание гIемерго цIикIкIун бачIана пенсия, дие гьелъул кIудияб хисицин ккечIо. Лъазе бокьилаан редакциялъул кумекалдалъун гьелъие кинаб гIилла бугебали».

-Россиялъул гражданинасул захIматалъул пенсия гIуцIун буго 3 бутIаялдасан: базовияб, страховыяб ва накопительныяб.

Базовияб пенсия-ккола херлъун хадуб, хIалтIиги тун гIодов чIедал мухь щоларелъул, пачалихъалъ гьев чиясе кьолеб пособие, жибги пенсиязул ригьалде гражданин вахун хадуб пачалихъияб пенсионныяб хьезабиялъул системаялда, киналниги страховать гьаруразе кьолеб. Пенсиялъул ригьалде вахин гуребги, базовияб пенсия щвезе ккани, кIиабилеб хIажатаб шартIлъун ккола-пенсионныяб хьезариялъул системаялда хIисаб-суалалде босараб ва гIарац кьураб 5 страхалъулаб сон. Базовыяб пенсия кьола налогазул органаз федералияб бюджеталде бакIарараб федералияб налогалдасан. ХIукуматалъ чIезабураб гьелъул фиксированнияб къадар бахуна-7220 гъурущалде. Страховыб пенсия лъугьуна ва гьеб кьола пачалихъияб пенсиязул страхалъул системаялдасан. Страховыяб пенсиябикьула фиксированныяб ва индивидуалияб бутIабазде (гьелда гьоркьобе уна стаж, щолеб букIараб мухь-харж). БатIалъи: базовыяб пенсиялда хIисабалде босуларо пенсиялде инегIан пенсионерасе щолеб букIараб мухь-харж, страхалъулаб пенсия бахъулелъул хал гьабула гьесие пенсия бахъилалде щолеб букIараб харжил къадаралъухъ. Харж цIикIкIун щварабгIан, гьес кьолеб страхалъулаб гIарацги цIикIкIараб букIуна, ва гьедигIан хадубккун гьесие щвезе бугеб пенсиялъул къадарги цIикIкIуна. Пачалихъалъ хIалтIухъанасе пенсиялъул базовыяб бутIа кьезе ккола гьев пенсиялъул ригьалде вахун хадуб, страхалъулаб бутIайин абуни, пенсионерас жиндиего бокьухъин босизе бегьула: тIубанго, дагьдагьккун яги босизего босичIого. Жакъа ругел пенсионеразул накопительныяб бутIа букIунаро. ХIурматияв, МухIамад! Бихьулеб букIахъе, пенсия цIикIкIинабулелъул, цIикIкIинабула захIматалъул пенсиялъул кинаб букIаниги бутIа, базовыяб яги страхалъулаб. Ккола базовыяб бутIа цIикIкIинабун страховой бутIа гьабичIого тарал соналги, страховой гьабун базовияб гьабичIого таралги. Гьеб бараб букIуна пенсионерас рарал соназда, гьес хьихьулев чи вукIин-вукIунгутIиялда, инвалидносталда, 1-2 группабазул инвалидазе гьеб батIи-батIияб букIуна. Пенсиялъул страхалъулаб бутIа ккола пенсионерасе щолеб букIараб пенсиялдаса базовияб бутIа бахъун гъоркь хутIараб бутIа. Гьеб батIалъи бичIчIунгутIиялъ рукIуна гIарзалги.

Автор Ф. Мухlамадова. Сентябрь 2022 сон.

Чанго моцI ана дир ватIаналда тIад Украинаялъул рахIат хвараб зобалъул дандерижи гъугъадичIого… Ругьунлъун ккеялъ лъаларо, рагIа-ракьанде щун хабар лъангутIиялъ лъаларо-цо гIажаибаб парахалъи рещтIун чIун букIана рекIелъ… 20 августалъ гIагараб районалъул ХъахIикIкIалахъе чIегIераб хабар рещтIинегIан. Гьаб нухалда ГIалибеговал ГIумарил ва Мадинатил рокъобе. Эбел-инсул маулхIаят, кIиго яцалда гьоркьов цого цо вукIарав гьезул вас Шамиль къурбанлъана августалъул 16-абилеб къоялъ Харьков областалъул машгьураб Изюм мухъалда.

 Кинав инсанлъун вукIарав гIолохъанчияли, кигIан жиндие захIмат букIаниги, дие бицана гьесул яцгIал Асиятица. 

-Шамилги дунги цадахъ гIурал рукIиналъ, кутакалда захIмат буго гьесул хIакъалъулъ араб заманалда бицине. Амма дида гIумруялда жеги дандчIвачIо гьевгIан яхIги чилъиги бергьарав инсан. Гьавуралдаса нахъе унтабаз кIвекIарав жо вукIун, Дагъистан сверун сабаб балагьун, хIатIазде вахъинавуна умумуз гьев. Шамилил эмен махщел камилав сварщик ГIумар лъаларев чи нагагьги ватиларо Дагъистаналда. РакIал рацIцIадаб, гIадамал хирияб хъизан буго гьезул. Инсанасул адаб гьабиялъул рухIалда куцана гьез васги. Жеги рагIичIо Шамилица ишалдалъунали киб гурин, рагIудалъунцин къварид гьавурав чи.

-Кив ва кин цIаларав мунагьал чурад? Кин спецоперациялде ккарав?

9-леб классалде щвезегIан гьев цIалана МахIачхъалаялъул 33 аб. гимназиялда, гьоркьохъеб школа лъугIизабуна ТIагьада. Цинги лъугьана полите хникияб колледжалъул юридикияб факультеталде, гьелдаса хадуб лъугIана политехникияб университетги. Киса-кивго вацгIал вукIана цIалул отличник. Калиниградалда ватIаналда цебе ВМФалда борч тIубан хадуб, доваго хIалтIулевги чIана гьев хъван рагъулаб контрактгун. Украинаялда машгьурал лъугьа-бахъинал рагъарун хадуб, гьес кIицIул хъван буго рапорт жив дове витIеян. КIиябго нухалъ гьеб нахъги чIван буго. Шамилил хIалхьи гьечIеб ракIалъе къабуллъулеб букIинчIо цIа гIадал васалги кьалул коронир рукIун, хIалхьиялда Калининградалда вукIине. МагIарул чиясе хасиятаб, къвакIараб гIамал-хасияталъул бихьинчи вукIана гьев, хIинкъи-къай гьечIев, лебалав. Цо нухалъ кверги бекун вукIарав гьев рокъов ватичIелъул, эмен ГIумар уна гьев валагьизе. Кинаб гIажаиблъиха гьесул букIараб, гипсалъулъ лъураб квергун, футбол хIалел гIелбащадазда гьоркьов,футболалъул майданалъул кавабахъ вахъун чIун гьев ватидал?! Украинаялде витIеян гьарараб лъабабилеб, балагьаб рапорт къабул гьабуна командованиялъ ( гIодилаго - авт. ) . Байбихьуда балъго гьабун букIана гьес живго вугеб бакI, эбелалъул ургъалица. Бицунаан Астраханалда рагъулал цIалиязда вугилан. ГьитIинаб къоялдаса нахъе гьесул анищ букIана спецназалда хъулухъ гьабизе. ТIубан букIун бугоха гьебги хвалда цебе. ГIицIго кIиго моцI бана мунагьал чурадица Украинаялда. 16 августалъул рогьалил гIужалъ Шамилица бачунеб «Урал» гIужие босана нацистазул снайпераз. 

Автор Ф. Мухlамадова. Сентябрь 2022 сон.

Исана риидал, республикаялдаго цIар тIибитIарав «таргIил устар», тIабигIаталъго волейболалъе гьунармахщел сайгъат гьабурав, гъорлъе лъугьаралдаса тIубараб къуватги жигар-жанги спорталъе кьурав КIахъа Хвалчен МухIамадил гIумруялъул 70 сон тIубан бугиланги рагIун, лъикIаб материал газеталъе хIадурилилан йикIана дун... Амма, кидаго гIадин, кватIун ккана. КватIун ккана мустахIикъав чиясе къимат кьезе, гьев хинал рагIабаздалъун вохизавизе. Араб гIасруялъул лъабкъоялда анцIабилел соназ волейболалъе къватIибе бахъараб «Хвалчен» МухIамадил хвалчен Аллагьасул къо лъугIиялдалъун 31 августалъул къад гIужалъ лъалиниб лъуна. Юбилеялъулаб макъалаги сверизабизе ккана некрологалде…

ТIокIлъигун ГIарани школа-интернаталда 8 класс лъугIарав АхIмадов Буйнакскиялъул кIиабилеб педучилищеялде лъугьуна цIализе. ГьитIинго гIелму-лъаялде цIайи бугев МухIамадие кIудияб захIмалъиго ккечIо хасаб гьоркьохъеб лъай босизеги. БагIараб дипломгун лъугIула гьесул педучилище ва 1970 соналъ районалде тIад вуссарав гIолохъанав специалист ГIуркIачIи байбихьул классазул учительлъун тIамула хIалтIизе. ГIемерго кватIичIого гьениса МухIамад вачуна гIагараб КIахъ байбихьул школалде. Математикаялъе къуватав вукIиналъ батила, МухIамадие шашкаби, шахматал кидаго рокьулаан, цо шахматазул турниралда районалъул чемпионлъунги вахъун вукIана гьев. ЛъикIаб махщел букIана мунагьал чурадил мандолина - балалайкаялда бакънал рачинеги. ТIубан спорталде вуссиналъ музыкаялде регIуларин абулаан гьес.

Гьоркьохъеб лъайги босун, байбихьул классазда дарсал кьун, чIезе МухIамадил ракIалъ къабул гьабуларо. 1971 соналъ пединституталъул физикаялъулгун математикаялъул факультеталде цIализе лъугьарав АхIмадов тIубанго волейболалде вуссуна. КигIанго математика бокьулеб букIаниги, спорталъ тIалъи босула ва тIоцебесеб курс лъугIун хадуб, гьес документал физкультурияб факультеталде кьола. КIудияб адаб-хIурматгун ракIалде щвезавулаан гьес педучилищеялдаго жиндир тренерлъун вукIарав, волейболалдехун ракI цIазабурав тренер ГIали ГIабдусаламович. …

Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2022 сон. 

Гьаб векалъул тарих хадуб магIарухъ

Хунзахъги ЦIадабги цIалулеб мехалъ;

Дир цIар киб букIинеб: чIваралъ, хваралъищ,

Я хабар лъачIого тIагIаразулъищ?

ЧIваразулъги гуро, хваралъги гуро,

Я хабар лъачIого тIагIаралъ гуро.

Ханжарги тIагъурги магIидаги бан,

Мун бихьула даим чIаго, Дагъистан.

Расул Хlамзатов.

Санайилгlадин исанаги дунялалдаго кlодо гьабуна кlудияв шагlир Расул Хlамзатов гьавураб къо. Гьелда хурхун Дагъистаналда тlобитlана иргадулаб “Хъахlал къункърабазул фестиваль”. Гьелда гlахьаллъи гьабизе республикаялде рачlун рукlана тlолабго улкаялдасаго 40 гlан хъвадарухъабиги поэталги. Кидагогlадин байрам байбихьана шагlирасул хабаде зияратги гьабун, гьенир тlугьдул лъеялдасан. Гьелдаса хадуб регионалъул Хlукуматалъул председатель Гlабдулмуслим Гlабдулмуслимов дандчlвана республикаялде рачlарал шагlирзабазулгун хъвадарухъабазул гlатlидаб къокъагун. Гьезул цо бутlа щвана поэтасул Ватlаналде - Хунзахъ районалдеги. Гьезда гъорлъ рукlана Россиялъул хъвадарухъабазул Союзалъул председатель Николай Иванов, МГУялъул ва МГИКалъул журналистикаялъул кафедраялъул профессор, поэт ва фольклорист Александр Бобров, поэт, прозаик, миллиял адабиятазул Советалъул председатель, Дагъистаналъул хъвадарухъабазул Союзалъул председатель Мухlамад Ахlмадов ва цогидалги. Рузманалдаса хадуб тадбиралда гlахьаллъи гьабизе рачlарал гьалбазда дандчlвай гьабуна районалъул тlалъиялъ.

Хадуб киназго цадахъ сапар бухьана шагlирасул Ватlан-Цlада росулъе. Гьениб памятникалда цере тlугьдулги лъун, щвана шагlирасул рукъ-музеялде ва поэзиялъул рокъоре. Гьелъул азбаралда гьалбадерие бихьизабуна театралъулаб этюдги. Гlуцlана районалъул гlолилал поэтазулгун хъвадарухъабазулгун дандчlвайги.

Автор Н. Гlалиева. Август 2022 сон.

30 августалъ Хунзахъ культураялъул кIалгIаялда тIобитIана мугIалимзабазул августалъулаб совещание. Гьелда гIахьаллъи гьабуна районалъул школазулгин лъималазул ахазул директорзабаз, заведующияз, педагогаз, райадминистрациялъул ва росабазул администрациязул бутIруз, гьединго районалъул лъай кьеялда хурхарал цогидалги гIуцIабаз. ДРялъул Лъай кьеялъул министерствалдасан гьелда гIахьаллъи гьабизе ячIун йикIана ГIабасова Лейла Пазилаевнаги.

ЦIалул сон байбихьулеб букIиналъул рохалилаб байрамги баркун кIалъазе вахъарав райадминистрациялъул бетIер Задиев НурмухIамадица гIодорчIаразе бицана Россиялдаго, гьелдаго гьоркьоб Дагъистаналдагин нилъер районалда лъай кьеялде кьолеб бугеб кIудияб кIваралъул.

Киданиги букIинчIилан абуна Н. М. МахсутIхIажиевичас,-улкаялдаго кьучIдасанго къачIан, бан 200 школа, Дагъистаналда 40 школа цадахъ цIияб цIалул соналде хIалтIизе биччараб лъугьа-бахъин.

Нилъер районалдаги ралел руго 2 кIудиял школал, тIасияб соналда базе байбихьизе буго кIудияб лъималазул ах. Баркала загьир гьабизе бокьун буго Дагъистаналъул лъай кьеялъул Министерствоялъе нилъер районалъул лъай кьеялде кьолеб бугеб кIудияб кIваралъухъ. Жиндирго иргаялда районалъул нухмалъиялъги кинабго гьабулеб буго нилъер районалъул гIун бачIунеб гIел тIадегIанаб лъайгин лъикIаб тарбия щвараблъун куцаялъе. ЕГЭялъул бицани, гIаммаб къагIидаялъ босун цIакъго кIудияб цебетIей батичIониги, руго цIалдохъаби 80, 90, Хунзахъ районалда цониги нухалъ букIинчIеб 100 балл щваралги. Баркала буго гьел цIалдохъаби хIадурарал педагогазе, директорзабазе, эбелинсуе гьединал хIасилал ккеялъул мурадалда лъималгун хIалтIарал.

Районалъул лъай кьеялъул системаялда 2021- 2022 соналда ккарал хIасилазул ва бачIунеб цIияб цIалул соналда цере чIарал масъалабазул бицун кIалъарай лъай кьеялъул отделалъул начальник ХIамзатова ПатIимат ХIадисовнаялъ бихьизабуна районалъул лъай кьеялъул системаялде гьоркьобе унеб 81 лъай кьеялъул организациялда букIин 38-гIаммаб лъай кьеялъул, 38 -школалда цебесеб лъай кьеялъул, 5-тIадеги гIаммаб лъай босиялъул учреждение.

Автор И. Мухlамадов. Август 2022 сон.

Гlобода росдал советалда хадуб буго 2453 га ракьул, гъорлъе уна лъабго магlарухъ бугеб росу ва кlиго гъутан. Гlаммаб къагlидаялъ гьениб буго 496 цlараки, гlумру гьабун буго 1370 чияс. Хlалтlулеб буго 1 гьоркьохъеб ва 2 байбихьул классазул школал, 1 спортивияб зал, 3 ФАП, 1 библиотека, 1 культураялъул рукъ ва 2 ясли-ах. Лъагlелги бащадалдасаги мех ана росдал поселениялъул бетlерлъун Дибирдадаев Къебеддибир вищаралдаса. Гьеб заманалда жаниб гьабун бажарараб хlалтlулги, цере чlарал масъалабазулги, гьел тlуразарулаго дандчlвалел ругел захlмалъабазулги бицун редакциялде вачlарав бегавуласулгун ккана гьадинаб гара-чlвари.

- Къебеддибир МухIамадович, кинаб ахlвал-хlал бугеб советалда? Кинал хlалтlаби гьарун бажарарал хъулухъалде вачlаралдаса нахъе?

Лъагlелги микьго моцlги сверана дун бегавуллъун вищаралдаса. Гьеб заманалда жаниб гьабун бажарана цо хасаб къадаралъул хlалтlи. Гьелдасан аслияблъун дица рикlкlуна магъил ва гlи-боцlул гlадлу-низам гьабун бажари. Гьеб рахъалъ тlубанго гlадлу биххун букlана нижер росулъ. Хъулухъалде вачlун гlемер заман иналде, цо жамгlияб советгlадаб жоги гlуцlун, гьениб гьоркьоб лъуна магъил ва гlи-боцlи хьихьиялда хурхун гlадлу-низам гьабизе ккеялъул суал. Гьедин гlачиязе, бачазе ва гlицlцlаназе батlа-батlаго рикьана росдал мучlдул. Киназдаго тана гlухьби ва рихьизаруна жидерго мучlдузул гlорхъаби. Унта-щокълъарал гlи-боцlуеги бихьизабун буго хасаб бакl. Гьединго цlидасан гlадамазда гьоркьор рикьана рецабиги.

Лъабабго росулъ буго тlабигlияб газ. Жеги гьеб рокъобе бачинчlев лъабго чияс документал кьун руго, гьанже хlалтlизе лъугьараб цlияб программаялда рекъон (догазификация) чlобого хъахlилаб цlатари бачинеги.

Росдал цо къотlнобе 480 метраялда рагlаракьанде щун тlуна хъил. Жамагlаталъул жидерго хlаракаталдалъунги жеги 160 метрадул манзилалда цоги къотlнобги хъил тlуна. Лъабабго росдал къватlахъ дагьаб ток бухlулездалъун хисана къогогlан чирахъ. Чабахги бан къачlана Гlободаса Гозолоколобе унеб нух. Гъоркьколо росдал гlолохъабазул гьариги къабул гьабун, гьезие босана теннисалъулаб стол. Гьебго росдал жамагlаталъул гьариялда рекъон сурсатал риччана росдал кверкьаби лъолеб бакl къачlазеги. Салиутар гъутаналда токалъул мухъал цlи гьаризе босана 100 метр кваразул. Федералияб программаялда рекъон Гlобода балеб буго 150 лъимералъе бакl бугеб, гьаб заманаялъул тlалабазе жаваб кьолеб цlияб школа. Гьенибе цIалеб буго цIияб токалъул мухъги. ГьабсагIаталда хIубал чIван руго.Гьеб бан бахъинегlан, исана цlияб цlалул сон лъималаз тlамизе ккола мадрасаялъул минаялда жаниб, кlиго сменаялда.

Автор Н. Гlалиева. Август 2022 сон.

Гьал къоязда МахIачхъалаялда тIобитIана Дагъистаналъул фермеразул магIишатазул съезд. Гьелда гIахьаллъи гьабуна Дагъистаналъул росдал магIишаталъул министр Аджеков Мухтарбий Кошманбетовичас, Россиялъул фермеразул магIишатазул ва кооперативазул Ассоциациялъул президент, Пачалихъияб Думаялъул депутат Плотников Виктор Васильевичас ва цогидалги Дагъистаналъул кIвар бугел росдал магIишаталъул хIалтIухъабаз, церетIурал фермераз

Гьелда фермераз бицунеб букIана жакъа къоялда жаниб росдал магIишаталъул захIматчагIазда дандчIвалел ругел захIмалъабазул, киназулго гIолел гIоларел рахъазул.

РуцIцIун чIечIо нилъер районалъул вакилзабиги. Районалъул КФХязул А с с о ц и а ц и я л ъ у л председатель, Дагъистан Р е с п у б л и к а я л ъ у л росдал магIишаталъул МустахIикъав хIалтIухъан Макъсудов МухIудада МухIамадовичасги рорхана жакъа къоялда жаниб КФХязда данд чIвалел захIмалъабазул бицарал суалал. Гьезул аслиял суалаздасан цояллъун ккола чахъабаздаса къунцIараб квас кьезе бакI гьечIого гIадада холеб букIин. Жиндирго кIалъаялда гьес кIвар кьуна гьадинал суалазде:

-Метис яги магIарул, кIиябго гъорлъ жубараб, тушинский породабазул квас босулебго гьечIо, босаниги, гьелъухъ 5-12 гъурущалдаса тIаде кьолеб гьечIо. цIокотIомги 20-30 гъурущалде я босула яги кибего босичIого къватIибе рехизе ккола.

Гьоркьохъеб хIисабалда цо чахъдадаса къунцIизе бегьула 2-3 кг квасул. Гьелдасан чахъаби хьихьулезе щолеб буго 10-20 гъурущ. Цо чахъу къунцIун кьолеб буго 100 гъурущ. ГIаммаб къагIидаялда 1 бетIералдасан кколеб хайир бахунеб буго 10-15 гъурущалде. Гьеб гIарац 1 буханка чадил босизецин гIоларо, цогидал тIад унел харжазул бицинчIониги.

1 бетIер чахъабазул яги цIаназул хьихьаразе кьолеб буго 165 гъурущ, араб соналда букIана 220 гъурущ. Гьеб гIарац 1 кип харил босизецин гIоларо, гьебго заманалда, хасало 1 эбелаб чахъу яги цIцIе хьихьизе хIажалъула харил 10 тюк.

Автор И. Мухlамадов. Август 2022 сон.

18 августалда райадминистрациялда тlобитlана бегавулзабазулгун иргадулаб данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул нухмалъиялъ, прокурор Рамазан Гlумаровас, УФСБялъул нухмалъулев Шамил Гlумаровас, рагъулав комиссар Шамил Мухlамадовас ва цогидазги.

Аслияб къагlидаялъ гьениб гьоркьор лъурал суалаздасан рукlана хаслихъе призывалде хlадурлъи ва росабазул генпланал хlадуриялда хурхун бугеб ахlвал-хlалалъул бицин.

Гьаб ахир заманалда районалда цlакъго цlикlкlараб кlвар кьолеб буго армиялде гlолохъаби ритlиялде. Гьелъие гlиллаги буго гьенире ритlулезул план тlубазабизе кlолеб гьечlолъи. Мисалалъе, исана ихдалил призывалъул планалда рекъон 1077 чи ахlун вукlун вуго военкоматалде, гьездасан гlицlго 37% гурони рачlун гьечlо, наряд тlубан буго 84 %. Гьеб суал захlмалъун буго Украинаялда хасаб рагъулаб операция байбихьаралдаса. Гlолилазда ва гьезул эбел-инсуда кколеб буго жидер лъимал рагъде ритlизехъин ругилан. Амма гьеб гlададисеб хlинкъи бугин, Украинаялде контракталда рекъон хъулухъ гьабулел ругел профессионалиял рагъухъаби гурони ритlуларин ракlчlезабуна иргадулаб нухалда данделъиялда. Хаслихъе призывалдаги гьединабго жо ккечlого букlине ккани, гьанжего хlадурлъизе кколилан абуна районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас.

Автор И. Мухlамадов. Август 2022 сон.

Гьал къоязда Дагъистаналде рачlун рукlана Донецкалдаса лъималазул къокъа. 10 августалда гьел щвана нилъер районалдеги. Гьезда цадахъ рукlана лъималазул ихтиярал цlуниялъул рахъалъ республикаялъул советалъул членал, регионалъул Бетlерасда цебе бугеб лъималазул ихтиярал цlуниялъул рахъалъ омбудсменд Марина Ежова, гьелъул кумекчагlи ва цогидалги.

Къалъул гlужалдехун гьел щвана Хунзахъ тlалъиялде. Кlудияб хlадурлъигун къабул гьаруна районалъ рикlкlадаса рачlарал гьалбал. Тlоцебе гьел рачана Цlолокь рагlалда бугеб халгьабиялъул площадкаялде. Гьенибго туристазул хабалда цебе гlодор чlана кваназе. Киназго гlахьаллъи гьабуна райадмистрациялда цебе бугеб пастlаниб Донецкалъул гlаламатлъун кколеб роза чlеялъулъ. Хадуб райадминистрациялда гlуцlана гургинаб стол. Гьениб тlобитlана районалъул школазул Советалъул гlахьалчагlигун дандчlвай. Районалъул школьниказ ва гьалбадерица бицана жидедаго тlаса бищизе ракlалда бугеб профессиялъул хlакъалъулъ. “Дагъистаналъул тарихалдаги гlемерал руго бидулал тlамчал, нижедаги бихьана рагъул кьогlлъиги, терроризмалъул балагьги ва гьелдалъун кколел камиялги. Гьединлъидал нижеда цlакъ лъикl бичlчlула жакъа нужер Ватlаналда бугеб ахlвал-хlал. Ниж хlадурал руго нужер захlмалъи-къварилъи бащад гьабун бикьизе, нижехъан бажарараб кумек гьабизе. Хасго дир ракl унтула эбелэменги чlван, тlокlаб тlала-агъаз гьабизе чиги гьечlого хутlарал лъимал рихьидал”, - ян абуна Марина Ежовалъ. Гьединго кlалъаял гьаруна районалъул лъай кьеялъул отделалъул начальник Патlимат Хlамзатовалъ, Жамгlияб палатаялъул председатель Раисат Гlусмановалъ ва цогидазги. Донецкалдаса рачlарал лъималазул кlигоял нилъер районалъул Хунзахъ ва Шотода росабалъа хъизамаз жидехъего хьихьизе рачана.

Автор Ф. Мухlамадова. Август 2022 сон

Аллагьас дие редакциялда тун батIияб хIалтIиги, цебе араб гIумрудул хIисабал гьаризе соналги кьунани, гьаб дунялалда дида лъаралщинал лъикIал гIадамазул читIиралъулъ цо хасаб бакI кквезе буго жиндир мунагьал чураяв МухIамад ПатахIовас.

ГIажаибго лъимадулаб ракIалъул, гIаданлъиялъул нухалъул чи вукIана гьев.

«Шагьаралда хварав магIарухъа чи» ясул магIу-кечIалъги, «Абула басрияб цIилъулеб бугин,

ЦIогьалдай рукIана нилъер умумул?

Инсанасул къадру кепкиде кканин,

Какал кепкиедай дозги ралаан?»-хечалъулаб бадибчIваялъги асир гьаюрай дида ПатахIов-инсан лъазего лъалароан 2003 соналде щвезегIан.

Гьеб соналъ районалъул газеталъул редакторлъун вачIана МухIамад хIалтIизе. Сундукьаго намусав, гIадатав инсан ватана мунагьал чурад. Ва амма доб гIадатлъиялъулъ букIана гIорхъудаса ун тIокIборчIараб гIадан хиралъиги гIакъиллъиги.

Дида журналистикаялъул цо къатIраниги лъалеб батанигьелъул «гIайибиявги» вуго ПатахIов МухIамад. Гьаб жакъа гIадин ракIалда буго гьесул: «Рубрика гьечIеб макъала тIагъур тIад лъечIев магIаруласда релълъун, сури гIун букIуна», «Хъвай хIакимасе гуреб, гIадамасе къабуллъиледухъ, цинги дур ракI бухIиларо»-ян малъа-хъваял.

Дир цо художественияб хабаралъе гьес хъван букIана жибго хабаргIанасеб анализ гьабураб пикру (гьесул кIарчамаб хатIалъ гьабураб гьеб рецензия дир жеги цIунунги буго). ЦIикIкIунисеб заман шагIирзабазул барщичIел асарал цIубазарулеб, чияе жиндирго пикраби рикьулеб инчIебани, гьесул нус-нус тIехь жиндирго гIелаанин абурабги битIараб букIиналда ракIчIана дир. Чангияз босун батила мунагьал чурадил ракI лъикIлъиялдаса пайда.

ХIакимас гIадин гуреб, ракI жубарав, цIикIкIарав гьалмагъас гIадин кьолаан гьес тIадкъаялги. Дицаги божуда рекIкI гьабулароан къварилъи-гIатIилъи бичIчIарав, сахаватав насихIатчиясе.

ТIоцебесеб рагIи баккулаго цоцазда ричIчIулел махсараби, гIакъилал кици-биценазул къойил чваххулеб ихх-гьеб кинабго лъугIана МухIамад хIалтIудаса нахъе индал.

Автор И. Мухlамадов. Август 2022 сон.

2 августалда райадминистрациялда тlобитlана районалда гlадлу-низам ва хlинкъи гьечlолъи чlезабиялъул бицараб данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул нухмалъиялъ, администрациялъул хlалтlухъабаз, прокурор Рамазан Гlумаровас, районалъул полициялъул начальникасул ишал тlуралев Шамил Маликовас, Хунзахъ бугеб районазда гьоркьосеб цlех-рехалъул отделалъул нухмалъулев Анвар Укмасовас ва цогидалги къуваталъулалгун ихтиярал цlуниялъул идарабазул вакилзабаз.

Данделъи байбихьана дагьаб цебегlан районалда ккараб пашманаб лъугьа-бахъиналъул бициналдасан. Муниципалитеталъул бетlер Нурмухlамад Задиевас абуна кигlан хlаракат бахъаниги районалде вачlунев щибав туристасда хадуб халккун бажаруларин ва жалго туристалги хlал лъаларел бакlазда цlодорго рукlине кколилан. Туристазе хlинкъи гьечlолъиялъи цlуниялда сверухъ гьабулеб бугеб хlалтlул бицана райадминистрациялъул гlолилазул ишазул, спорталъул ва туризмалъул рахъалъ отделалъул начальник Шамай Гlумаровалъ. Гьелъ бицана 22 июлалда Оренбургалдаса хъизангун цадахъ Цlолокь кlкlалахъе машина бортараб бакl хас гьабун тlабигlаталъухъ халгьабизе бихьизабураб бакl кколарин, гьединаб площадка 200 метралъ добегlан бугин ва гьеб тlоцебесеб къоялдаса нахъе сверунги къан, хасал знакалги лъун хlадурунги бугилан. Хlинкъи гьечlолъиялъул план тlубазабиялда рекъон, 2021 соналдаго муниципалитеталда лъун руго цlуна-къай гьабизе рихьизарурал хасал знакал. Гьел лъун руго халгьабулеб площадкаялда, Макьасда, Мочlохъ хlорил рагlалда ва Гьоцlалъ ГЭСалъул территориялда. 600 метрадул манзилалда Гlарани ва Илълъа росабазул рахъалдасан Цlолокь рагlал сверун къазе республикаялъул бюджеталдасан районалъе биччан буго 4 млн цlикlкlун гъурущ гlарцул. Кватlичlого гьел хlалтlаби гьаризе байбихьизе руго. Дагьаб цебегlан кьурул рагlалда ругел “Роупджампинг” экстремалиял аттракционазул ва цогидалги туристазул объектазул хlалтlи законалда данде кколедухъ гlуцlун бугищали халгьабеян кагъат битlун буго Хунзахъ РОВДялде. Гьединго гьал къоязда тобитlараб халгьабиялдаса хадуб кьурул рагlалда ругел гостиницабазул ва гьалбадерил рукъзабазул хважаиназда лъазабун буго жидерго объектазда бугеб территория хасал знакалги лъун сверун къаян. Кlкlалахъе машина бортун хадуб кьурул рагlал сверун тlадеги лъун руго хасал знакал ва “Тобот” гостиницаялъул ва халгьабулеб площадкаялъул рахъалдасан бетоналъул блокалги лъун рагlалде нух къан буго. Кватlичlого жеги 45 хасал знакал лъезе руго гьенирго.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2022 сон.

27 июлалда районалде вачlун вукlана ДРялъул Хlукуматалъул Председатель Гlабдулмуслим Гlабдулмуслимов. Гьесда цадахъ рукlана республикаялъул Хlукуматалъул тlоцевесев вице-премьер Манвел Мажонц, финансазул министр Юнус Сагlадуев, культураялъул министр Зарема Бутаева, экономикияб цебетlеялъул министрасул ишал тlуралев Гlадильхан Ахlмадов ва цогидалги жавабиял чиновникал.

Хlакимзабазул районалде сапар бухьиналъе аслияб гlиллалъун букlана тlасияб соналъ тlолабго улкаялда кlодо гьабизе бугев нилъер машгьурав ракьцояв, кlудияв поэт Расул Хlамзатов гьавуралдаса 100 сон тlубаялъул юбилеялде хlадурлъи кинан унеб бугебали халгьаби. Районалъул нухмалъигун цадахъ тlоцебе гьалбал щвана шагlирасул Ватlаналде Цlада росулъе. Гьениб кlиго машгьурав шагlирасул рукъ-музеялъул халшалги гьабун, премьерас абуна тlасияб соналде гьениб ремонт гьабизе кколилан. Гьенисан щвана “Хъахlал къункъраби” мемориалияб комплексалде. Гьелъулги реконструкция гьабизе буго ва сверухълъи берцин гьабун къачlазе буго. “Гьаб комплекс лъугьине ккола Хунзахъ районалъул визиткаялъулаб карталъун. Гьаниб аскlобго рагьизе ккола шагlирасул тlахьал, журналал, значокал ва цогидабги атрибутика бичулеб киоск. Биччанте гьанире рачlарал туристаз поэтасул творчествогун лъай-хъвай гьабизе. Гьанир гьаризе ругел хlалтlабиги лъугlизаризе ккола кlванагlан хехго, амма лъикlаб даражаялда”, - ян абуна Гlабдулмуслим Гlабдулмуслимовас.

Авторал Ф. Мухlамадова ва И. Мухlамадов. Июль 2022 сон.

Республикаялъулго даражаялда кlудияб кlвар кьолеб буго туризм цебетlеялъе шартlал гlуцlиялде. Щайгурелъул, жакъа туризмалъул бутlаялъ гlатlидал нухал рагьулел руго экономика цебетlеялъе ва гlадамазул рукlа-рахъиналъул даража цо къадаралъниги борхизабиялъе. Гьедин араб соналъ Дагъистаналде вачlун вуго 1 млн цlикlкlун турист. Официалиял баяназда рекъон, исана республикаялъ къабул гьавизе вуго 2-3 млн турист. Ахирисел соназда жаниб туризмалъул рахъалъ улкаялдаго бищунго машгьурал регионазул цересел кьеразде бачlана Дагъистанги. Гlажаибго берцинаб тlабигlаталъги, бечедаб тарихалъги, тарихиял памятниказги, улкаялда тlокlаб кибго гьечlебгlадаб гlемер миллатаздасан гlуцlараб Дагъистаналъул маданияталъги ва умумузулъанго батараб, щивасул бидулъ бессараб гьобол хиралъиялъги цlалел руго туристал гьанире. Хадубккунги гьезул къадар цlикlкlун гурони, гlодобе ккезе гьечlин абулеб буго экспертаз. Щайгурелъул, тlолабго дунялалъул санкциязул халатаб рахасалъ сверун ккун гъанкъулеб бугеб Россиялъул гражданазе къватlисел пачалихъаздеги нух къан буго. Гьединлъидал гьал ахирисел соназда улкаялда лъалаго цебетlуна жанисеб туризм. Жакъа нилъер районги ккола республикаялда бищунго гlемерал туристал рачlунел муниципалитетаздасан цояблъун. Гъоркьисала нилъехъе вачlун вуго 200 азаргогlан турист. Исана гьел жеги цlикlкlине руго. Амма хlадур бугищха нилъер район гьелгощинал гlадамал къабул гьаризе ва кинаб пикру бугеб гlадатияб халкъалъул туристазда хурхун? Гьелда хурхун цlех-рех гьабуна нижеца гьаб материалалда. Жакъа къоялде районалда хlалтlулел руго 25-30 гьалбал къабул гьарулел рукъзал. Гlуцlун руго чанго турал. Амма жакъагlадинаб туризм, цебе магlарухъ букlараб жо гурелъул, жеги тlубанго гьелде ругьунлъун гьечlо нилъер жамгlият. Гьединлъидал гlадамазул пикрабиги батlи-батиял руго туризмалда хурхун.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2022 сон.

20 июлалда райадминистрациялъул данделъабазул залалда тlобитlана бегавулзабазулгун иргадулаб данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул бетlерасул заместитель Асадгlали Гlабдуразакъовас ва гlуцlарухъанлъиялъулгун правовояб отделалъул начальник Шамил Валиевас.

Данделъи байбихьана лъагlалил тlоцебесеб бащалъиялда налогал ракlариялъул план тlубазабиялда хурхун бугеб ахlвал-хlалалъул бициналдасан. “Бегавулзабаз кидаго нахътlамун тола налогал ракlариялъул суал. Гьеб хlалтlи гьабизе байбихьизе ккола декабрь моцlалда гуреб, январалдаго. Гъоркьисалаги лъагlалил ахирисеб кlиго моцl налогал ракlариялъул план тlубазабулаго анин абизе бегьула. Исанаги гьебго жо такрар гьабичlого букlине ккани, гурун гъуждулгун хlалтlизе ккола бегавулзаби гьеб масъалаялда тlад. Руго кидаго гьеб суал жиндир заманалда тlубазабулел бегавулзабиги, руго иш хадуб бехъерхъун толелги. Гьеб мехалда суал бачlуна цоязухъа бажарулеб гьеб хlалтlи мухlканго гlуцlун, цогидазухъа бажарунгутlиялъе гlилла щибан. Узухъда, жакъа гlезегlан захlматаб буго бегавулзабазул хlалтlи. Цохlо налогал ракlари гуребги, жеги гlемераб ургъел бегун буго нужеда тlад. Гьал ахирисел соназда жаниб хасго захlмалъанин абизе бегьула бегавулзабазул хlалтlи. Амма кин бугониги нилъ киналго халкъалъе хъулухъ гьабизе тарал чагlилъидал, нилъеда тlадаб буго ракlбацlцlадго ва мухlканго нилъерго хlалтlи гьабизе”, - ян абуна Асадгlали Гlабдуразакъовас.

Налогазул план тlубазабиялда хурхун жидерго росабалъ данчlвалел ругел захlмалъабазул бицана цо-цо бегавулзабаз. Мисалалъе, Гlобода росдал бегавул Къебеддибир Дибирдадаевас бицана жидер росулъ 7 хварав чиясде бачlунеб бугин 30000 гlан гъурущ налогазул ва гьел учеталдаса рахъизе хlалтlаби гьарулел ругин гьабсагlаталда жидецаян. Тlанусдерил бегавуласулги бугоан гьебго гlузру. Гьенибго 21 хварал чагlазул цlаралда бачlунеб буго 80000 гъурщидаса цlикlкlун налог. Гьединалго захlмалъаби камулел гьечlо цогидал росабалъги. Гьединал гlиллабаздалъунги хадуб бехъерхъун хутlулеб буго заманалда налогал ракlариялъул планал тlураялъул иш.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2022 сон.

13 июлалда райадминистрациялда тlобитlана районалъул нухмалъиялъул исанасел медалистазулгун ва гьезул эбел-инсулгун дандчlвай.

“Жакъа бокьун буго киналго медалистазда, гьезул эбел-инсуда ва учительзабазда ракl-ракlалъ баркизе гьез бихьизабураб лъикlаб хlасил. Нуж руго районалъул букlинесеб. Нужеде буго нижер хьул. Узухъда, бигьаяб жо гуро цlали гьаби. Расандиги, къватlалги, гьудулзабиги, ай, нужерго лъимерлъиги рехун тун, нужеца цlали тlоцебесеб бакlалда ккуна. Гьелъухъ кlудияб баркала кьезе бокьун буго нужее, эбел-инсуе ва учительзабазе. Дир хьул буго цlалунги рахъун, тlадегlанаб лъайги щун нуж нилъерго районалде тlад руссинин ва гьеб цебетlеялъе гъеж гурун хlалтlилин абун. Цlакъ ракl бохула нилъецаго гьабураб хlалтlул лъикlаб хlасил ккараб мехалда. Районалъул бюджеталъул 60% харж гьабула лъай кьеялъул бутlаялде. Гьединлъидал гьеб бутlаялдаса кидаго тlалабги цlикlкlараб букlине буго. Дун гьитlинаб мехалда цохlо цlалиги гьабун тlубалароан ниж. Цадахъго хьихьизе кколан гlи-боцlиги, гьабизе кколаан хур-херги, цогидаб рукъалъул хlалтlиги, гlахьаллъи гьабизе кколаан жамгlиял хlалтlабаздаги. Жакъа гьеб киналдасаго эркенги гьарун, тlубанго цlалуде регlизе тун руго нуж. Гьединлъидал нужеде гьабураб божилъи хвезабизе бегьуларо нужецаги”, - ян абуна районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас. 

Гьединго баркиялъулаб кlалъай гьабуна лъай кьеялъул отделалъул начальник Патlимат Хlамзатовалъги: “Дунги кутакалда йохарай йиго жакъа гьадинаб тадбиралда гlахьаллъи гьабизе щвеялдаса. Нилъеца нахъа тана унгоунголъунги захlматаб цlалул сон. Жакъа гьаб залалда гlодор чlун руго гlицlго жидерго лъаялдалъун ва захlматалдалъун гьадинаб лъикlаб хlасилалъе мустахlикълъарал цlалдохъаби. Хадубккунги гlумруялда нужеда лъазе ккола нужеца эбел-инсул лъай-хъваялде, гlага-божаразде гуреб, гlицlго нужерго лъай-гlакълуялде ва бажариялде мугъчlвай гьабизе кколеблъи. Щайгурелъул, нужер бугеб лъай, бугеб махщел ва гьунар, гьеб ккола лъихъаниги нужехъа бахъун бажарулареб жо. Гьебмехалда кlвезе буго нужеда гlумруялъул нухда дандчlвалел захlмалъабиги къезарун церехун ине. Гьединав чи гlумруялда киданиги вилуларо”, - ян.

Баркиялъул к1алъаял гьаруна цо-цо школазул директорзабаз, медалистазул эбел-инсуца ва жалго выпускниказ. Гlаммаб къагlидаялъ исана районалда вуго 9 медалист. Данделъиялда гьезие кьуна медалал, баркалаялъул кагътал ва хасал сайгъатал. Гьединго ЕГЭялъул хlасилалда медаль щвезе 1-2 балл гlечlел, къогогlан цlалул отличниказеги кьуна баркалаялъул кагъталги хасал сайгъаталги.