Гьац1улъ х1еги, х1анилъ расги
камулареб
Т1оцебесеб
июналъ къват1ибе бач1араб № 22 «Х1акъикъат» газеталда бахъун буго гьелъул мухбир Пат1имат Мух1амаевалъ нилъер
райадминистраялъул бет1ер Дарбишев Х1ажиясулгун гьабураб гара-ч1вари.
Районцоязул гьелдехун бугеб интересги х1исабалде босун бахъулеб буго гьеб
«Росдал зах1матчиялда».
Ахираб
заманалда Хунзахъ районалъул г1емер бицунеб буго. Хасго бицунеб буго «Макьасда»
базе бугеб х1ухьбахъиялъулаб базаялъул. Амма районалъул бет1ер Дарбишев
Х1ажиясулгун дандч1вай т1обит1иялъе г1илла г1иц1го «Макьасда» курорталда
бараблъун бук1инч1о. Редакциялде рач1унел кагътазда гьоркьор г1емер рук1ана гьеб районалдаса рач1унел суалалги.
Гьединлъидал, нижер ният ккана Х1ажияв Дарбишев
гьоболлъухъе ах1изе ва гьес нижер гьариги къабул гьабуна.
Партия
- Мун вищун вук1ана "Единая Россия" партиялъул мажлисалде вакиллъун.
Гьединал, ай Москваялда т1орит1улел мажлисазда г1ахьаллъизе цониги нухалда
цевеккун вакиллъун гьавун вук1анищ?
- Дагьаб цебе т1обит1ана «Единая
Россия» партиялъул конференция. Дагъистаналдаса делегациялда гьоркьоб гьелда
г1ахьаллъизе вихьизавун вук1ана дунги. Республикаялда т1орит1улел гьединал
мажлисазда чанги г1ахьаллъана.
- Рищиязул заманалда районалдаса чан процент щун бук1араб «Единая Россия»
партиялъе?
- Абизе ккола гьеб г1адинаб мустах1икъаб
партия нилъер гьеч1ин. Гьединлъидал, 94 проценталъ «Единая Россиялъе» кьуна
гьаркьалги.
Газ
- Хунзахъ районалъул цо-цо росабалъе газ бачинелъун турбаби лъун руго.
Кидаха бук1инеб бугеб т1алъиялда газ?
- Халкъ газалдалъун хьезабиялъул
программа г1умруялде бахъинабулеб буго республикаялда. Гьеб программаялда
рекъон, исана гьенибе газ биччазе кколаан. Амма цо-цо г1иллабазда бан
биччач1ого хут1ана. Программа т1убазабиялъе биччан буго 4,5 миллиардалдасаги
ц1ик1к1ун гъурущ. Гьелда гьоркьоса миллиардалдаса ц1ик1к1ун гъурущ биччан буго
Хунзахъ районалъул росабалъе газалъул рог1рал лъезе. 2010 соналда Т1ануси бана
ГРС. Гьелдаса нахъе анлъго росулъе газ бачиналъул х1алт1аби унел руго. Лъабго
росулъ гьел х1алт1аби раг1алде рахъинаруна. Т1ануси росу газалдалъун хьезабуна.
Гьабсаг1ат Хунзахъ росулъ жаниб газ бачиналъе х1алт1аби гьарулел руго.
Х1алт1аби гьарун лъуг1улел руго Бакьагьеч1и ва Хъаладухъ. Гиничукьги Ц1адаги
кинабго х1адурун, газ биччазе хут1ун буго. Гьеб анлъабго росулъе газ бачине
рак1алда буго исана. Гьелъул багьа бахуна гlaгa-шагарго 300-350 миллионалде.
Республикаялъул бюджеталдаса гьелъие 22 миллион биччан буго. Республика
цебет1езабиялъе ва газалдалъун хьезабиялъул программаялда рекъон биччан
бук1араб г1арцуда т1аса «Газпромалъ» бахъун буго миллиард гъурущ. 2012 соналда
т1убазабизелъун бихьизабун бук1араб программа 2013 соналде бахъун буго.
Гьоц1алъеги Харахьи участкаялдеги 2014 - 2015 соназ гурони газ бачине гьеч1о.
Палх1асил, т1олабго районалда «хъах1илаб ц1атари» бачун лъуг1изе рак1алда буго
гьел соназда.
- Лъимал г1емерал хъизаназе ч1обого кьезелъун бихьизабун буго к1иго тонна
т1орччол. Гьеб щвеч1ел г1адамал г1езег1ан руго. Гьеб г1унгут1и т1аг1инабизе
кинаб бугониги х1алт1и гьабулеб бугищ?
– Т1орччол суал камураб бак1 батиларо. Цебе
«Дагтоппромалъ» дотациялдалъун т1урччи биччалаан г1адамазе кьезе. Гьанже гьезул
база къана, т1урччиги гьеч1о. Районазде гьеб бач1унеб буго анкьазарго гъурщиде.
Тоннаялъухъ 2300 гъурущ х1исаб гьабун, гьеб щвезе кколел гlaдамазе
субсидиязул отделалде рач1уна квитанциял ва гьел квитанциязда рекъон кьола
г1арацги. Гьеб къаг1ида бук1ине буго т1адеялъулги.
Нухал
- Нижер мухбирас газеталдасан хъван
бук1ана Хунзахъе лъик1ал нухал ругилан. Гьесда Хунзахъе щвезег1ан гурого рихьун гьеч1о гьел. Цогидал росабалъе ругел
нухал кин ругел?
- Санайил къач1ала нижеца нухал.
Жакъа гьел хъил т1ун къач1азе рес гьеч1о, гьелъие г1арац къвариг1уна.
Гьабсаг1ат Харахьи, Гьамущи, Мущули росабалъе нухал къач1аялъул х1алт1аби унел
руго. Ч1алдаса Хунзахъе бач1унеб нух къач1аялъе биччан буго 90 миллион гъурущ.
Гьелги г1ат1ид гьарулел руго. Хъаладухъа Бакьайч1ибе щвезег1ан шагьранухда
канлъи бук1унеб х1алги гьабулеб буго. Гьениб х1алт1и лъуг1ила к1иго моц1идасан.
- Хунзахъ бугеб автостанциялъул иш
лъик1 гьеч1илан хъвалеб буго газеталде бач1араб кагътида. Гьелда бан щиб дуца
абилеб?
- Г1емерав чи вач1уна районалде.
Гьединлъидал, автостанциялде к1вар кьеч1ого тезе бегьуларо. Г1адамазе шарт1ал г1уц1изе кколеблъи дида лъик1
бич1ч1ула, киналдего квер щоларого буго. Киналъего харж гьабизе сурсаталги
г1олел гьеч1о. Хъаладухъ (Г1арани) базар бат1ияб бак1алде бахъизе буго. Нижеца
гьеб ракь ижараялъ кьун бук1ана автотранспорталъулаб предприятиялъухъе. Гьез
т1аде босун бук1ана хъилги т1езе, т1адхъел ва автотранспорт ч1олеб бак1ги
гьабизе. Жеги гьеб иш раг1алде бахъинабун гьеч1о. Исана к1веч1они,
т1адеялъулниги гьезухъа нахъеги босун, гьеб суал нижецаго т1убазабизе буго.
Лъим
- Зег1дерил г1емерал г1узраби
рук1уна г1урул раг1алда ругониги гьекъезе лъим гьеч1илан, г1урухъа лъим кьабг1изе насосал гьеч1ого ахал ракъвалел ругилан. Гьеб масъала
т1убазабизелъун гьабулеб х1алт1и бугищ?
- Гьеб суал борхун бук1ана зег1дерилгун
дандч1ваялдаги. Гьабсаг1ат насосалъ кьабулеб буго ахакье лъим. Киналго ахал
ижараялъе кьун рук1аниги, гъоркьиса гьенибе бачана лъим. Росулъ лъуна лъим
жаниб ц1унизе к1удияб маххул къали. Жамаг1аталъ абулеб буго жидее чвахун
бач1унеб лъим бахъейилан. Гьеб гьабизе ккани микьго-ич1го километралъ лъезе
ккола рог1рал. Гьабсаг1ат гьединаб рес гьеч1о районалъул. Хунздерил росдал
бет1ер Т1алх1атов Хизрица гьабуна насосаз кьабунг1аги лъим щолеб х1ал.
- Уздалросулъги, гьединго, насосги
лъун лъимги кьабг1ун хурзал лъалъалеб х1ал гьабун бук1ана. Амма токалъухъ
г1емераб г1арац унеб бугилан лъалъач1ого хут1улел руго. Цойги, гьеб росдал
жамаг1аталъул хабар буго «Хьикьухъ» бак1алда ижараялъе кьурал ахазда т1асан.
Гьеб суал роц1инабизе рак1алда бугищ?
- Ахал
руго ижараялъе кьун. Гьел лъалъаралъухъ г1езег1ан гlaрацги унеб буго. Гьеб г1арац кьезе
районалъул рес гьеч1о. Ахикьа бач1араб пихъ бокьилила, амма гьелда т1ад гlapaц, хвезабизе бокьиларилан
ч1езе бегьилищха. «Хьикьухъ» ругел ракьазулги суал чанц1улго борхана,
жамаг1атгун дандч1вана к1иго нухалда. Гьез абулеб буго ижараялъухъ щолеб г1арац
дагьаб бугила, бач1иналъухъ щолеб ц1ик1к1араб бугила. Ижарачиясги абулеб буго
бокьани бат1ияв чи тейила, бокьани жамаг1аталда
гьоркьоб бикьейила. Гьеб буго жамаг1аталъул иш. Гьез х1укму гьабизе
ккола щиб гьелда гьабилебали.
Росу ва маг1ишат
- Районалъул росдал маг1ишаталъ гъоркьисала кинал х1асилал рихьизарурал ва
СПКял ц1унизе щиб х1алт1и гьабулеб бугеб?
- Жакъа Хунзахъ районалда буго 24
сельхозкооператив. Гьел ккола колхоз-совхозазул кьуч1алда г1уц1арал СПКял.
Гьениб 57 азарго г1иялъажоги 12 азарго ч1ег1ерх1айванги буго. Гьабсаг1ат
киса-кирего маг1ишатал риххизе толел руго, ч1ах1иял риххун г1исинал маг1ишатал
гьарулел руго. Гьезие лъик1аб дотацияги кьолеб буго. 2009 соналъул 1 январалде
гьел маг1ишатазе кумек гьабун Росдал маг1ишаталъул министерствоялъ биччана
дотациялъул 12 миллион гъурущ, 2010 соналда гьеб бахана 36 миллионалде, 2012 соналда
- 86 миллионалде.
- Росабалъ г1олохъанаб г1ел ч1езабизелъун щиб х1алт1и гьабулеб бугеб?
- Ахираб лъабго соналда жаниб
шагьаралде гочунезул къадар г1емерго дагьлъана. Гьелъие квербакъана росдал
маг1ишаталде к1вар кьолеб бук1иналъ. Боц1и хьихьизе санаг1атал бак1ал руго
гъутабазда, гьенир руго г1емерисел росабазул маг1ишаталги. Гьенир х1алт1улел
г1адамазул къадар бахуна анкьазарго чиясде. Рак1алда буго районалда х1алт1улал
бак1ал г1уц1изе. Гьеб мурадалда гьоц1дерил художественниял т1аг1елазул
комбинаталда гъоркьиса 1,5 миллионалде ц1ияб алат-къайи лъуна. 2010 соналда 1,2
млн. гъурущ къарзалъ кьун бук1ана гьезие. 1990-абилел соназул авалалда гьенив
х1алт1улев вук1ана 420 чи. Доб заманалда лъик1аб харжги щолаан х1алт1ухъабазе.
Гьоц1алъ консервабазул заводалда х1алт1улаан 100-150 чи. Рук1ана х1алт1улал
бак1ал херехьдерил заводалдаги. Гьанже гьебги ц1игьабизе рак1алда буго.
Гьабураб гурони батуларо
- Нухмалъулезе бокьула гьабизе рак1алда бугелъул бицине. Районалъул
нухмалъуде вач1аралдаса дуца гьабураб, ай мун разияб х1алт1и щиб ккараб?
- Дица рехсараб анлъабго росулъе,
гьединго т1убараб районалдегоги газ бачине к1вани, гьелдаса дун разияб жо щибго
бук1инаро. Лъел г1унгут1и бук1ана Г1орот1а, Гьамущи, Мущули, Лъаг1илухъ росабалъ,
гьеб бачун лъуг1улеб буго. Гьарулел руго ремонтал лъималазул ахазда, школазда.
2010 соналда районалда гьарулел киналго х1алт1абазе биччан бук1ана 157 миллион,
2011соналда- 120 миллион. Буц1ра школа бай, ункъо соналъ гlapaц щвеч1ого, ч1ун бук1ана. Исана гьебги раг1алде
бахъинабила. Исана бана Гъоркьколо байбихьул школа ва ФАП, Гиничукь - ясли-ax, Гьоц1алъ к1ит1алаяб
ясли-ахалъул мина лъуг1улеб буго ц1идасан къач1ан.
- Дуца абун раг1ула Г1исаев
Мух1амадица (районалъул цеве вук1арав бет1ер - ред.) дуе гьабизе х1алт1иго тун
батич1ин. Гьеб бит1араб бугищ?
- Дица гьедин киданиги абич1о, амма
Мух1амадица бажарараб х1алт1и гьабун батила. Гьес х1алт1и гьабич1ин абиларо.
Амма районалда гьабизе х1алт1и ц1акъго г1емер буго. Сурсат гьеч1олъиялъ
рак1алда бугебщинаб гьабун бажарулеб гьеч1о. Бюджеталъул х1исаб гьабуни, х1алт1изабизе
лъаг1алие хут1ула 2,5 -3,5 миллион гъурущ. Мух1амад вук1араб заманалда гьелъул
къадар бахунаан 35-ялдаса 50 миллионалде щвезег1ан. Доб мехалда республикаялъулги
Россиялъулги ресал ц1ик1к1ун рук1ана. Республикаялъул президентги Хунзахъа
вук1аралъул.
«Макьасда»
- «Макьасда» курорт баялъ районалъе гуребги т1олабго республикаялъе пайда
бук1ине бугеблъи х1акъаб буго. Гьелдаго цадахъ, гьелъул бук1ине бугеб
заралалъул пикру гьабулищ дуца? Мисалалъе, чороклъи г1емерлъизе рес гьеч1ищ
туристал рач1индал. Рак1-рак1алъ мунго божулищ гьеб проект г1умруялде бахъинин
абураб жоялда?
- «Макьасда» х1ухьбахъиялъулаб база
бук1ундай яги бук1инч1огодай лъик1илан суал кьедал, дица абула бук1ун
лъик1илан. Щайгурелъул, жакъа туристлъиялъулаб индустрия цебет1олеб заман буго.
Гьеб бан лъуг1идал, гьенир к1иазаргоялдаса ц1ик1к1ун чиясе х1алт1изе бак1алги
рук1ине руго. Хъаладухъ рагъулаб часть балеб мехалда районалъул жамаг1ат ч1ун
бук1ана биччаларин. Гьеб бугила чороклъи, бат1ияв чи гьаниве вач1ун нилъее
щайила, ишаналъе росарал г1адин рук1ине бокьун гьеч1ила. Х1асил кинаб ккараб? Ич1нусгоялдаса
ц1ик1к1ун чи х1алт1улев вуго гьеб часталда. Гьезда гьоркьоса 30 процент ккола
районалдаса г1адамал. Гьединго бук1инин ккола «Макьасда» бан хадубги. Дие
бокьун буго гьеб проекталда божизе. Гьеб бугони рук1уна лъик1ал нухал, лъим ва
цогидабги х1ажатабщинаб. Планалда буго к1иго подстанция базе
– Лъаг1илухъгун Хъаладухъ. Гьедин
бугони, газцин къвариг1унаро, ток х1алт1изабизе бегьула хинлъиялъеги. Гьелдаго
цадахъ ц1ик1к1ана районалъеги республикаялъеги рач1унел налогалги.
- Гьениб х1ухьбахъиялъулаб база бач1ого, цо кинаб бугониги завод бани
лъик1аб бук1инч1ищ?
- Бегьула завод базеги, амма
2000-г1анасев чи х1алт1улеб заводалъ къват1ибе биччараб продукция бук1ине
ккелаха конкуренция х1ехьолеб. Гьеб к1иябго ц1адирабазда лъуни, базаго лъик1аб
бук1инин ккола. Туризм цебет1олеб заманалда гьелдаса санаг1атаб жо щибго бук1инаро.
- Сверухъ ругел росабазул жамаг1атазда дандго банищ база баялъул иш?
- К1иго соналъ вуго дун гьаб ишалда
х1алт1улев. Лъаг1елгун бащдалъ буго гьеб суал борхулеб. Гьеб дица сахъадерил
жамаг1аталдаги депутатаздаги дандбана. Дида ратич1о ц1акъго гьелда дандеч1арал
г1адамал. Руго дандеч1арал, гьел гьеч1ого рук1унаро, амма гьел дагь руго. Гьеб
зонаялде гъоркье ккола микьго росдал ракь. Гьеб ккола микьазарго гектар.
- «Макьасда» х1алт1изелъун специалистал х1адур гьаризе рак1алда бугищ?
- Туризмалъул агентствоялъул
нухмалъулев Анатолий Карибовасулгун хабар ккун бук1ана гьелда т1асан. Нилъер
гьанир гьеч1о туристлъиялъулаб индустриялда хурхарал махщелчаг1и. Ц1ияб факультет
рагьун буго техникияб университеталдаги педагогияб университеталдаги
туризмалъул махщелчаг1и х1адур гьарулеб.
Лъик1аб иш ва цо-цо харбал
- ДРялъул Халкъияб Собраниялъул
депутат Мух1амадов Мух1амадица Хунзахъ «жамг1ияб приемная» рагьиялда сверухъ
бат1и-бат1иял харбал руго. Гьеб приемная депутатасулищ, яги В. Путинил жамг1ияб
приемнаяйищ кколеб? Щай гьеб лъугьа-бахъиналда сверухъ харбал ругел?
- Дие ц1акъ бокьилароан гьеб суал
борхизе, нужеца гьикъидал жаваб кьезе ккелаха. Хунзахъ районалдаса депутат
Мух1амад Мух1амадов вач1ана дида аск1ове жиндие бокьун бугин жиндирго жамг1ияб
приемная рагьизе, гьелъие кумек гьабеян. Дица гьесда абуна бокьараб мехалда
вач1айин. Рак1алда бук1ана районалъул активалъулгун лъай-хъвай гьабилин,
гьабулеб ишалъе цоцазул кумекги бук1инин. Амма дун гьеч1еб мехалдаги вач1ун, Г1арани
заправкаялда жамг1ияб приемнаяги рагьун ватана гьев. Нужеда раг1унги батила,
районалде гьесул к1иабилеб сапаралъул х1акъалъулъги. Хизри Шихсаг1идовги цадахъ
вачун, В. Путинил абун жамг1ияб приемнаяги рагьун ватана гьев. «Черновик»
газеталъе гьес бицун бугоан, Хизри Г1исаевич В. Путинил жамг1ияб приемная
рагьизе вач1араб мехалда, дун волейболалъул турниралде ун ватанин, районалда
вук1инч1ин. Хизри Г1исаевич вуго х1урматияв чи, Пачалихъияб Думаялъул депутат.
Myxlaмадовасда
лъазе кколаан президентасул советалъул данделъиги волейболалъул къецалги рат1а рахъизе.
Ниж к1иялго цадахъ лъугьун лъик1аб х1алт1и гьабизе рес бугеб бак1алда рикьалаби
гьарич1они лъик1 бук1инаан. Ч1орогоял харбазухъ г1енеккизе заманги дир гьеч1о.
- Хунзахъ районалдаса руго г1езег1ан машгьурал политикалги бизнесменалги.
Дургун paгlи данде кколарев чи вугищ гьезда гьоркьов?
- Дандч1вана дун Билалов Axlмадгун,
Мух1амадов Зиявудингун. Нижер щибго дандеккунгут1и гьеч1о. Дир буго цо мурад -
районалде инвестициял рач1ин, районалдаса бажари бугел г1адамалгун цадахъ рекъон
х1алт1и гьаби. Дир х1исабалда, депутат Мух1амадов Мух1амадги дида цадахъ
х1алт1изе ккола. Оппозиция камураб район бук1унаро. Амма вич1ч1изе зах1малъула
районалъул советалъул депутат, Лъаг1илухъ росдал цеве вук1арав бет1ер Мусаев
Г1али г1адав чиги. Гьес рорхулел руго лъим гьеч1ила, спортзалалъуб хинлъи ч1езабизе
х1алт1и гьабулеб гьеч1илан абурал суалал. Гьев х1алт1улев вук1ана ич1го соналъ
росдал администрациялъул бет1ерлъун. Гьеб ич1абго соналъ рихьич1одайха гьесда
росулъ ругел г1унгут1аби. Райсобраниялъул депутатлъун вахъиндал, жинцаго гьабич1еб
х1алт1ул бадирч1ваял дие гьарулев вуго жакъа.
ГЭС
- Гьоц1алъ ГЭС бан кида лъуг1изе бугеб ва г1адамазе компенсация киг1анасеб
къадаралда щвезе бугеб?
400 миллион гъурущ бач1ун буго,
гьеб жидедаго гьоркьоб бикьизе х1укму гьабун буго гьабсаг1ат. Цо бут1а
буссинабизе буго ракьал къач1аялъе. Кинабго гьабизе буго жамаг1аталъул
х1укмуялда рекъон. Дун гьелда гьоркьове лъугьине кколаро.
Гьанибго абизе ккола хут1араб г1арацги
(538 миллион гъурущ) гьоц1дерие бач1ине бугилан.
Хъвана Пат1имат МУХ1АМАЕВАЛЪ.
| 
