Инсанияталъул г1умру бит1ун
цебе т1елароан инсанасе щвараб х1албихьи, лъай г1елалъ г1елалъухъе кьун
такрар гьабулеб бук1инч1ебани. Гьеб нилъехъе щола учителасул кумекалдалъун.
Учителас к1удияб бут1а лъола щивав инсан куцаялъулъ. Гьев ккола лъайги культураги
т1ибит1изабулев, Ват1аналъе рит1ухъаб, зах1мат бокьулеб, нилъер умумузул
адаб-х1урмат ц1унараб г1ел куцалев г1акъиллъун. Учительзабаз нилъее лъайгин
тарбия кьолеб бук1инч1ебани, нилъ рук1инаан пагьму-гьунар цебе т1езабизе рес
гьеч1ел г1адамаллъун.
Кинаб ах1вал-х1ал районалъул лъай кьеялда бугеб, кинал
хиса-басиял ругелали лъазелъун жакъа нижер мухбир дандч1вана районалъул лъай
кьеялъул управлениялъул информациялъулгин методикияб централъул нухмалъулей
Патах1ова Салих1атгун.
- Салих1ат, дагьал
церег1ан къояз мун т1ад юссана Москваялда т1орит1арал учительзабазул лъай
борхизабиялъул курсаздаса. Дуе гьездасан пайда-хайирго щванищ яги гьел
гьарунилан абизе гьарулел г1адал жалищ рук1арал?
- Дагъистаналдаса 100-г1ан учителас г1ахьаллъи гьабуна гьел курсазда. Гьел
рук1ана пайда босизе бокьарав чиясе
ц1акъго хайир ц1ик1к1арал курсал. Щибаб къойил федералиял пачалихъиял
лъай кьеялъул стандартазда (ФГОС) рекъон ц1али бачиналъул къаг1идабазул
х1акъалъулъ ц1алулаан лекциял. Рачун рук1ана Москваялда цебе т1ураб гимназиялде.
Бихьизабуна ФГОСалда рекъон кин дарсал рачинелали.
- Кинаб бат1алъи
бугеб нилъер школаздаги Москваялда ругездаги гьоркьоб?
- Москваялъул учительзабазе гьабулеб материалияб стимулирование
лъик1аб буго. Мисалалъе босани, Москваялда вугев учителасе гьоркьохъеб
х1исабалда щолеб буго 90 азарго гъурущ, нилъер анибин абуни, щола 9-10 азарго
гъурущ.
Лъималазда гьоркьоб бат1алъи гьеч1о, амма учительзабазул
х1алт1и бачунеб къаг1ида бат1ияб буго. Гимназиялъул директоралъ нижеда бицана
жиндир школалда х1алт1и гьабич1ого тезе рес бук1унарилан. Жиндица щивав
учителасда цебе масъала лъолила т1убазе кколеб. Гьеб гьабун бажарулев х1алт1уда
хут1улила, бажаруларев, лъицаго щибго абич1ого живго нахъе унилан. Гьедин,
бащдаб коллектив анила школалдаса нахъе, ц1иял т1аде росулелъул, конкурсалъул
кьуч1алда гурого росич1илан. Щивав учителасул бугила х1алт1уде рокьи ва ц1иял
инновациязда рекъон х1алт1изе бажари, гъира. Нилъер анибги гьединал учительзаби
камун гьеч1о, амма г1иц1го дарсги кьун къват1ире ине г1едег1улелги г1емер руго. Доба Москваялда
лъималазул материалияб хьезари ц1акъго т1адег1анаб даражаялда буго. Щибаб лъимералъухъ буго
планшет. Гьезие рес буго бокьараб информация Интернеталдаса босизе. Дица
абиларо нилъер лъималазе информация щвезе рес гьеч1илан. Руго гьезулги
телевизоралги, компьютералги, цоги-цогидалги гьанжесел алаталги, дозулг1ан
ц1ик1к1араб къадаралда гьеч1ониги. Амма нилъер учителасе щолеб харж-мухь дагьаб
гурого гьеч1елъул, гьев х1ажатавлъун кколев вуго, гьанжесеб къаг1идаялда рекъон
г1умру гьабизе ккани, т1адеги г1арац щолеб х1алт1и балагьизе. Цоял
даран-базаралде, цогидал хур-хералде, боц1и-панзалде руссун, маг1ишат гьабизе
лъугьунел руго. Гьелъ ц1иял инновациязде т1аде к1вар кьун х1алт1изе учителасул заман бук1унеб гьеч1о.
Гьединлъидал, дида лъик1аблъун бихьулеб буго нилъер нухмалъулез учителасул
х1алт1ухъ щолеб мухь-харж ц1ик1к1инабизе ресал ратизе. Лъимал – нилъер
бук1инесеб кколелъул, гьезда т1ад унеб зах1маталъе бук1ине кколеб къаг1идаялда
къимат кьезе, гьесие х1алт1и бачине ресал ц1ик1к1инаризе. Ахираб заманалда
учителасул махщел бищулезул къадар ц1акъго дагьлъун буго, бищаразгицин х1алт1изе инкар гьабулеб буго харжал дагьал
рук1иналъ. Жакъа нилъер школазда г1олел гьеч1о математикаялъул, г1урус
мац1алъул учительзаби. Гьелъие кинаб къимат
нилъеца кьезе кколеб? Ахираб заманалда нилъ бицунел руго сахлъи
ц1униялъулал технологиязул. Кинаб сахлъи бук1унеб къват1азда бугебщинаб
х1арщги, х1урги лъималаз классаздеги баччун, т1адежоялъеги рекерахъдун, х1ур
бахъинабулел классазда ц1алулел ругеб
мехалда?
Доба Москваялда лъималазул руго школалда жаниб рет1унел
хьитал. Т1аде рач1арал гьалбал жанире уна бахилалги рет1ун. Нилъер школазда
ц1алдохъаби г1одор ч1езе босараб мебель босун бук1уна лъималазул ригьалъухъ
балагьич1ого. Добайин абуни, г1исинал, гьоркьохъел, ч1ах1иял классазул
лъималазе лъун руго данд рекъон кколел партаби, столал, бак1ал ва гь.ц.
- Ц1иял федералиял
пачалихъиял стандартазда хурхун дуца щиб абилеб? Руго гьездаса рази гьеч1елги.
- Ц1иял стандартазда рекъон ц1али бачин буго кутакалда лъималазеги,
учителасеги, умумузеги х1ажатаб пиша, щайгурелъул цебе учителас бицун лъималаз
такрар гьабулеб бук1ун батани, гьанже учителас лъималазда кинаб къаг1идаялда
инебали нух бихьизабун гурого т1ок1аб иш гьабуларо. Ц1алдохъанас жинцаго т1аса
бищулеб буго тема, гьелъул мурад кинаб бугебали лъазабун план гьабулеб буго,
ахиралда х1асил кинаб ккарабали баян гьабизе кколеб буго. Гьелъ лъимал т1амулел
руго жалго ургъизе, пикру гьабун бет1ер х1алт1изабизе. Ц1алдохъан ругьун
гьавулев вуго дарсида щвараб лъай г1умруялда х1алт1изабизе. Стандартаз
бижизабулеб буго ц1алуде жеги ц1ик1к1ун гъира. Руго гьезул живго жиндаго т1ад
ч1ун х1алт1изе, цо гуреб, чанго предметалдасан щвараб лъай цадахъ х1алт1изабун
халгьабиязул кьуч1алда х1асил кьолел къаг1идабиги. Стандартазул руго
регулятивиял хасияталги, ай ц1алдохъанасда бич1ч1ун бук1ине ккола, жив дарсида
г1одов ч1езе кколеблъи лъай щвеялъе г1оло, х1алицаго г1адин гурев, жиндиего
бокьун, ц1алуде, лъаялде гъира бижун. Мисалалъе босани, ниж щвараб гимназиялда
2-леб классалъул ц1алдохъанасда рак1алде ккун буго квен гьабиялъул ц1ияб рецепт
ургъизе-Молекулабазул кухня. Эбелалъулгун дандги бан васасда рак1алде ккун буго
жагадул икра х1адуризе. Вас ун вуго кондитеразул фабрикалде, ц1ехон буго
мармелад гьабулеб куц, лъазабун буго кин жагадул гьеб гьабилебали, хадуб гарал
кин лъугьинарилелали, т1убараб школаго х1алт1ун буго гьеб проекталда т1ад,
хадуб х1асилги ккун буго. Бихьуларищ васас эбел-инсул, учительзабазул
ц1ияб-лъик1алде гъира бижизабун, х1асил ккун бугеб куц. Гьединал мисалал г1емерал
рачине бегьула. Лъимал дарсаздаса т1уруларо гьезул дарсиде интерес бижизабун
бугони, гьелъул г1аксалда учителасда хадур лъугьун ц1ехолдизе лъугьуна.
-Ц1иял инновациял школазда
г1умруялде рахъинариялъе г1оло информациялъулабгин методикияб централъ кинаб
х1алт1и гьабулеб?
-Информациялъулабгин методикияб централда г1уц1ун х1алт1улел
руго 23 бат1иял педагогазул методикиял цолъаби. Жиб-жибалъе нухмалъи гьабулеб
буго дандрекъон кколел специалистаз. Гьез гьоркьоса къот1ич1ого т1орит1ула
семинарал. Гьезул мурадлъун бук1уна учительзабазул теориялъулаб лъай ц1и гьаби,
профессионалиял масъалаби т1уразариялъулъ х1алт1изарулел ц1иял къаг1идаби,
х1албихьи, лъай учительзабазда гьоркьоб т1ибит1изаби ва камил гьаби.
Т1убараб ц1алул соналда семинаразда, гургинал столазда
г1ахьаллъи гьабун буго 50 процент педагогаз, нухмалъулез, тарбиячияс. Т1обит1ун
буго 28 рагьараб дарс, мастер-класс, ясли-ахазда занятие. Гьоркьоса къот1ич1еб
х1алт1и гьабуна г1олохъанал специалистазулгун цо-цоккун рач1аразе яги
группаялъего консультациял гьарун. Кумек гьабуна дарсал кьеялъулъ яги
бат1и-бат1иял тадбирал т1орит1иялъулъ дандч1валел зах1малъаби къезариялъе.
ИМЦялда х1алт1улеб буго г1олохъанав педагогасул школа. Т1убараб лъаг1елалъго
методикияб х1алт1улъ, олимпиадабазда, конкурсазда ва цогидалги тадбиразда
г1ахьаллъарал лъай кьеялъул учреждениязул мониторинг гьабула рейтингалъулаб
карта х1исабалда.
Мах1ачхъалаялда ДИПКПКялда ва Москваялда бат1и-бат1иял
курсазда квалификация борхизабуна 208 педагогикиял ва нухмалъиялъулал
х1алт1ухъабаз.
Районалда к1удияб к1вар кьола конкурсал т1орит1иялде.
-Учителасул рохалилаб
байрамалъул къоялъ, Дуца гьезие щиб гьарилеб бук1араб?
-Дица школалъе гьарилаан творческиял учительзаби,
учительзабазе творческиял лъимал. Биччанте, жив-жив чиясул рокъоб бук1ине талих1,
рохел, раг1и данде ккей, гьабулебщиналъулъ бит1 ккей.
Гвангъараб бакъги, роц1араб зобги нужее, хириял учительзаби.
Н. Г1алиева.
|
