Автор Хl. Гlабдулаев. Ноябрь 2023 сон.

Халкъалъул парахалъи цIунулезул профессионалияб байрамалъул тарих байбихьана 1962 соналдасан. Гьеб соналъ тIоцебе кIодо гьабуна СССРалда советияб милициялъул къо. 10 ноябрьги гIадада бищараб календаралъул тарих гуро-социалистияб инкъилаб ккун лъабго къоялдасан 1917 соналъ тIоцебе гьабун букIана хIукму хIалтIулаб (рабочая) милиция гIуцIизе. 2011 соналдаса нахъе байрамалда цIар хисун буго полициялъул хIалтIухъабазул къоян. 

Жакъасеб номералда, киналго полициялъул хIалтIухъабазда, жанисел ишазул органазул вет ераназда профессионалияб байрамги баркулаго, бокьун буго гьезие гьаризе хъизан-рукъалда сахлъиги баракатги, хIалтIулъ бергьенлъабиги гIумруялда парахалъиги. Биччанте дагьлъизе такъсирчилъи, цо къадаралъ бигьалъизе нужер гьабулеб хIалтIиги. 

Гъоркьехун кьолеб буго жанисел ишазул органазул ветеран, районцояз кидагосеб адабалда жиндир цIар рехсолев унго-унгояв милициялъул майор ХIасан ГIабдулаевасул районалъул ихтияр цIунулезул гIуцIабазул тарихалъул бицараб материал. 

10 ноябралъ т1олабго Россиялъул халкъалъ к1одо гьабула жанисел ишазул органал г1уц1араб къо.

Революция ккун г1емер заман иналде г1уц1ана милиция. Гьелда цере ч1арал масъалабиги рук1ана т1олго улкаялда т1ибит1ун бугеб хъачагълъиялде, ц1огьалде, ч1вадарухъанлъиялде данде рагъ гьаби.

Гьел масъалаби т1урай мурадалда 1920 соналъ Дагъистаналдаги, гьелдаго гьоркьоб нилъер районалдаги г1уц1ана милиция. Гьанибго бук1ана округалъул туснахъ ц1унулеб бак1ги. 

Къоабилел соназ нилъер район бук1ана Авар округалда гьоркьоб. Гьединлъидал нилъер милициялда ц1арги бук1ана «Авар округалъул милиция» абун. 

Округалъул милициялда гьоркьобе унаан ункъго участок: Хунзахъ, Харахьи, Бакълъухъ ва Гъойсубули. Гьел участкабазда гъорлъе унаан цебе наиблъиялде гъорлъе унел рук1арал Гумбет, Унсоколо, Къах1иб, Г1ахьвахъ районазул росаби.

1928 соналъул ноябралда Авар округги бихун г1уц1ана Хунзахъ район. Гьелдаса нахъе районалда г1уц1ана РО НКВД, 2012 соналдаса нахъе буго полиция. Дагъистаналда милиция г1уц1аралдаса нилъер районцоял х1алт1ана бат1и-бат1иял районазда, шагьаразда жавабиял ишазда. Кибго гьез бихьизабуна х1инкъи гьеч1олъи, бажари ва къох1ехьей.

Автор И. Мухlамадов. Ноябрь 2023 сон.

4 ноябралда районалда кlодо гьабуна Россиялъул халкъазул цолъиялъул къо. Улкаялда гьеб байрам тlобитlулеб буго 2005 соналдаса нахъе. Байрамалъул аслияб тадбир тlобитlана исана Расул Хlамзатовасул нусго сонилаб юбилеялде Цlада росуълъ цlи гьабун къачlараб "Хъахlал къункъраби" мемориалияб комплексалда. Гьелда гlахьаллъи гьабизе рачlаразда гъорлъ рукlана Россиялъул Социалияб фондалъул Дагъистаналда бугеб отделениялъул нухмалъулев Мухlамад Гlисаев, Халкъияб собраниялъул депутат Хучбар Хучбаров, филологиял гlелмабазул доктор Мухlамад Мухlамадов, республикаялъул чанго муниципалитетазул лъай кьеялъул бутlабазул нухмалъулел ва цогидалги. 

Тадбир байбихьилелде цебе киназго тlугьдул лъуна мемориалияб коплексалда бугеб эбелалъе ва васасе бараб памятникалда цебе.
Гьелдаса хадуб данделъаразе саламги кьун тадбир рагьана районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас.

"Исана нилъеца кlодо гьабулеб буго Россиялъул гlемермиллатазулаб адабияталъул кlудияв инсан, унго-унгояв магlаруласул, дагъистаниясул ва Россиялъул гражданинасул букlине кколеб тlабигlат жиндилъ бессарав Расул Хlамзатов гьавуралдаса 100 сон тlубай. Нилъер президент Владимир Путинил указалдалъун 2023 сон федералияб даражаялдаго лъазабун букlана Расул Хlамзатовасул сонлъун. Гьелдалъун рес щвана исана районалда кlвар бугел цlиял объектал разе ва къачlазе. Расул Хlамзатовасул 100 сон тlубаялда хурхун Кремлиялъул Кlудияб Кlалгlаялда тlобитlараб тадбиралда улкаялъул нухмалъулес цогинух цlалана шагlирасул Дагъистаналда жив магlарулав, Россиялда дагъистанияв, улка бахун къватlивехун россиялъулав вугин абурал рагlаби. Абизе ккола, нилъер къарнуялъул Кlудияв инсанасул гьел кlудиял рагlаби жакъа кутакалда хlажатал ругилан. Жакъа дунялалда лъугьун бугеб хlалуцараб ахlвал-хlалалъухъги цадахъго Украинаялда унеб бугеб хасаб рагъулаб операциялъул гlахьалчагlазул бахlарчилъиялъухъги, гьезул Ватlаналде бугеб рокьиялъухъги халгьабун, абизе бокьун буго чlахlиязеги гlисиназеги чара гьечlого хlажат бугин Россиялъул гражданаллъун хутlизеян. Гьединго кlочон тезе бегьуларо нилъер умумузе хасиятаблъун букlараб яхl-намус, къохlехьей, цlодорлъи ва сабур. Халкъияв шагlир гьавуралдаса 100 сон тlубалеб соналда нижеда цере рукlана тlуразе кколел масъалаби, гьезда гъорлъ букlана гьаб мемориалияб комплексалъе реконструкция гьабиги. Кlудияб баркала кьезе бокьун буго республикаялъул бетlер Сергей Меликовасе. Гьесул кумекалдалъун ва нилъер районалдехун бугеб цlодораб бербалагьиялдалъун нижехъа бажарана гьаб СКФОялдаго бищун кlудияб комплексалда гьарулел хlалтlаби заманалда лъугlизаризе. Гьанже киналго шартlалги гlуцlараб, квегlенаб, мультимедийнияб залалда батlи-батlиял программабазул трансляциялги рихьизаризе ресалги ругеб гьаб комплекс лъугьине буго туристазулги гьалбадерилги ракlал тlаде цlалеб бакlлъун. Хасаб баркала кьезе бокьун буго комплексалъул реконструкция гьабураб подрядалъулаб гlуцlиялъе, субботниказда гlахьаллъи гьабурал росабазул бегавулзабазе, школазул директорзабазе, гьезул коллективазе ва цогидалги гьаниб гьабураб хlалтlулъ жидерго бутlа лъуразе", - ян абуна гьес.