Республикаялъул бет1ерасул проектал-г1умруялде!

Приоритетнияб проект: «Рахъи кьолеб агропромышленнияб комплекс»

Нилъго нилъедаго ч1араллъун ругони лъик1 бук1ина

Дагъистаналъе муг1рузул ракьал ц1уни ва церет1езари ккола-к1вар бугеб стратегиялъулаб масъалалъун, муг1рузул районал «ч1орого» гьариялъ рачунелъул культурияб ирс билиялде, г1емерг1асрабазулаб г1умрудул г1уц1и, гьелъул къаг1идаби рихизариялде, г1ат1иракьалда демографиялъулаб х1алуцин лъугьинабиялде.

Р. Г1абдулат1ипов.

Дагъистаналъул Бет1ер Рамазан Г1абдулат1иповас к1удияб к1вар кьолеб буго республикаялъул агропромышленнияб комплекс цебет1езабиялъе. Гьесул проектазул бищунго к1вар бугездасан цояблъун ккола «Рахъи кьолеб АПК» абураб проект. Гьеб проекталда рекъон нилъер республикаялда гьабулеб буго к1удияб х1алт1и. Гьелдаго цадахъ нилъер районалдаги к1вар кьолеб буго росдал маг1ишат цебет1езабиялде. Руго цере лъурал хасал масъалаби, хасал программаби. Гьеб проект кин нилъер районалда г1умруялде бахъинабулеб бугебали лъазелъун жакъа ниж дандч1вана райадминистрациялъул росдал маг1ишаталъул отделалъул к1удияв зоотехник Г1умаров Х1усен Г1алилмух1амадовичгун. Гьесдаги нижедаги гьоркьоб ккана гьадинаб гара-ч1вари.

-Х1усен Г1алилмух1амадович, Дагъистан цебет1езабиялъе, гьеб кризисалдаса борч1изабиялъе гьелъул г1адамазул г1умру-яшав лъик1лъизабиялъе Дагъистаналъул Бет1ер Р. Х1. Г1абдулат1иповас х1адур гьарурал проектаздасан цояблъун ккола «Рахъи кьолеб агропромышленнияб комплекс» абураб. Кинаб багъа-бачари нилъер районалда бугеб гьеб проекталда хурхун?

-Районалда агропромышленнияб комплекс (АПК) рахъи бугеблъун лъугьинабизе ккани гьабизе ккола г1емераб х1алт1и. Ц1ик1к1араб к1вар кьезе ккола районалда рехун тарал ахал г1езариялде, г1и-боц1ул къадар ц1ик1к1инабиялде ва гьездаса бахъулеб продукциялъул къадар борхизабиялде. Церет1езаризе ккола г1и-боц1ул фермаби, рекьарухъабазулгин фермеразул маг1ишатал, производствалъул кооперативал, СПКял, жалго бет1ергьанал маг1ишатал.

-Исанасеб сон республикаялъул нухмалъулесул х1укмуялдалъун лъазабун буго «Ахихъанлъиялъул сонлъун». Кинаб х1алт1и гьелда хурхун районалда т1обит1изе бугеб?

-Нилъер район кидаго бук1ана ахихъанлъи цебет1ураб бак1лъун. Районалда г1езабулаан 4 азаргоялде г1агарун тонна пихъил. Лъик1аб бач1ин кьолаан ахбазаналъул, баг1лидул, г1ечул ахаз. Гьаб ахираб заманалда рехун тун рук1арал ахал ц1игьари, ц1идасан ч1ун г1езари ккола нилъер аслияб масъалалъун. Гьеб мурадалда Хунзахъ Хизроевасул ц1аралда бугеб СПКялда х1адур гьабун буго 10 гектар ракьалъул, Харахьи участкаялда 5 гектар, 3 гектаралда г1ечул, генул гъут1би г1езаризе рак1алда буго К1ахъа арендатор Н. Гъазиевасда, Уздалросулъа арендатор М. Давудовас г1езабизе буго 3 гектаралда пурч1ун бугел гъут1би, Гьамущи гъутаналда бугеб маг1ишаталда А. Нурмух1амадовас, Ц1ада Х1. Г1абдулаевас, Г1ахьалч1и Х. Х1усеновас, Г1орут1а, Гьоц1алъ арендатораз ва гь.ц. киназго цадахъ росун 40 гектаралде г1агарун ракьалда г1езаризе руго пихъил гъут1би.

-Овощал г1езариялде к1вар кьолеб бугищ?

-Г1агараб заманалда Самилахъ росулъ 0,03 гектаралда бараб гъутаналъулаб «Искра» СПКялъул теплицаялда г1езарулел руго помидорал, охцерал, перец. Гьединго Колохьиндахъ рагьараб «Белая речка» КФХялда х1алт1изе кьезе буго овощал г1езарулеб теплица.

-Щиб дуца абилеб г1и-боц1ухъанлъиялда ва гьездасан бахъулеб продукция г1езабиялда хурхун?

-2014 соналдаса байбихьун Г1оч1ло Тельманил ц1аралда бугеб «Заря» СПКялъул гъутаналда х1алт1улеб буго сордо-къоялда жаниб 30 тонна рахьдал х1алт1изабизе к1олеб завод.

Х1алт1изе лъугьун руго 100-120 бет1ер рахьдалал г1ачиял хьихьулел, кинабго х1алт1и механизированнияб къаг1идаялда гьабулел г1ачиязул фермаби. Гьединаллъун ккола Сивухъ «Ц1ияб г1умру» СПКялда х1алт1улеб «Гъванк» рекьарухъабазулгин фермеразул маг1ишат, «Гьац1алухъ» СПКялъул «Къадич» КФХ, Бабаюрталъул ракьалда бугеб Г1обода Ленинил ц1аралда бугеб СПКялъул фермеразул маг1ишат. Г1уц1адго х1алт1улел руго 50 бет1ералъе бак1 бугеб Коло «Белая речка», 100 бет1ер г1ачиязул хьихьулеб «Заг1иб» СПКял.

Г1емерисел СПКязда рахьдадасан бахъулеб буго х1ан ва гьеб республикаялъул бат1и-бат1иял базаразда гъираялда къабул гьабулебги буго. Аслияб къаг1идаялда рахьдадасан х1ан бахъиялде буссараб буго Гъоркьколо, Гьац1алухъ, Гиничукь, Гьамущи, Мущули, Байикь «Мих1и» КФХялда, Сивухъ «Услуга» ОООялда гьабулеб х1алт1и. Гьел киназго цадахъ лъаг1алие х1адур гьабула 50 тонна х1анил.

Къоялдаса къоялде ралел руго ц1и-ц1иял ОТФял, рарал г1ат1ид гьарун къач1алел руго. Гьедин, Кочубеялда бугеб Лъаг1илухъ СПКялъул ОТФялда бан лъуг1ун буго 1000 бет1ералъе г1иябокь ва г1ухьбузул рукъ. Языковка гъутаналда х1алт1улеб буго 1000 бет1ер г1иял хьихьулеб «Митис» СПК.

-Бицунеб буго ччуг1а къач1алел предприятиялги гьаризе ругилан…

-Рак1алда буго ччуг1ил маг1ишатги цебет1езабизе. Районалда г1уц1изе буго форель ва лосось г1езабулеб ферма. Гьелъие г1оло х1исабалде босун буго республикаялъулаб программаялде гъорлъе бачине «Моч1охъ» ва «Шайт1ан-казак» х1оразда жаниб ччуг1а г1езабизе ва гьездасан продукция гьабизе гьанжесеб т1адег1анал технологиял х1алт1изарулел предприятиял рагьизе. Гьедин, г1агараб заманалда Коло «Сокол» КФХялда искусственнияб бассейналда жаниб г1езабизе буго «Форель» ччуг1а.

-Нилъер районалъул шарт1азда бажарулищ пиринч1 г1езабун?

-Районалъул г1ат1иракьазда ругел маг1ишатазда г1езабизе буго пиринч1. Гьелъие г1оло Гьац1алухъ СПКялда 120 гектар ракьалъул х1адур гьабун буго. Г1орут1а, Гьоц1алъ ругелги данде росани 250-ялде г1агарун гектар ккола.

- Районалъул г1адамазул рах1ат хвезабун буго росдал маг1ишаталъул ниг1матал росулеб бак1 гьеч1олъиялъ. Гьеб ниг1мат г1езабулаго бихьараб къоялъул багьаяб жо кодобе щолеб гьеч1ила гьеб г1езабурасе. Жидехъа босун арав гьоркьохъанасе ц1ик1к1ун хайир щолеб бугила гьеб г1езабурасеясдаса.

- Бит1араб буго. Гьебги х1исабалде босун районалда г1умруялде бахъинабизе буго 2 инвестиционныяб  проект. Гьезул цоялда рекъон районалда рагьизе буго  г1и-боц1удасан ва ахаздасан бахъулеб продукция бичиялъе ва гьеб ц1униялъе (ц1орозарулел  камераби) предприятиял.

- Районалъул зах1матчаг1азул г1емераб квас, ц1око-т1ом буго кьезе бак1ги гьеч1ого г1одоб лъун холеб. Рес гьеч1ищ гьелда сверухъ х1алт1и гьабизе?

- Агропромышленнияб  комплексалъул инвестициязулаб проекталъул к1иабилеблъун ккола  районалда ц1око-т1ом ва квас босулеб предприятие рагьи, хадубккун  Дагъистаналда ва гьеб тун къват1ибехун гьелдасан х1ажатаб продукция къват1ибе кьеялъул мурадалда.

- Гьел проектал г1умруялде рахъинариялъе лъица квербакъи гьабизе бугеб?

- Т1оцебе босани, муниципалиял г1уц1абазул бак1алъулаб нухмалъиялъ ва гьездаго цадахъ районалдаса цо-цо инвесторазги.

- Бокьилаан баян гьабизе ахал  г1езаризе, г1и-боц1и хьихьулезе республикаялдасан щолеб кинаб кумек – квербакъи бук1унебали.

- Исана ахал г1езарулел  дагъистаниязе биччан буго 160 млн. гъурущ г1арац.  Гьелдасан 1 гектаралда гъут1би ч1арал, хъулухъ гьабун, гьел г1езаруразе бихьизабун буго 75 азарго гъурущ г1арац.

Бихьулеб бук1ахъе, Дагъистаналъул Президентасул проектал г1умруялде  рахъинариялъе нилъер районалда г1езаг1ан х1алт1и гьабулеб буго. Нилъеца хьул гьабулеб буго гьел г1иц1го  кагътида гурелги, бук1ине кколеб къаг1идаялда х1алт1улел, г1адамазе пайда-хайир кьолел  маг1ишатал рук1инилан. Ахираб заманалда нилъер улкаялъ къват1исел пачалихъаздасан  ниг1матал росулел гьеч1елъул, нилъерго Дагъистаналда г1езабураб пихъги, гьанги ва гьел гурел цогидалги ниг1матаз нилъ рохизариялда рак1ги ч1ун, х1ажат бугоан гьеб ишалде гъорлъе лъугьунезе пачалихъалъул рахъалдасан дагьаб кумек. Кредитал, субсидиял, грантал ва гь.ц. кьун  гьезул рак1 батизабуни щиб лъалеб, х1алт1и гьеч1ого  г1адада тира-сверулел ругел, пайдаяб ишалде руссинеги бегьилаан.

Гара-ч1вари гьабуна Н. Г1алиевалъ.