Интернеталда батана Нажмудин Самурскиясе МахIачхъалаялда памятник лъезе гьабураб дур хIукму.

ЦIидасан нижеда цебе чIана гьев нажасасул нухмалъиялда гъоркь 1921 соналъул февраль моцIалъул ахириял къояз щибго мунагь гьечIеб нижер росдае гьабураб балагь. Гьел къоязде швезегIан Гиничукь росу букIана рес рекъараб жамагIаталъ гIумру гьабулеб узданаб росу. Нусиялда анцIго хъизаналъ метер хвеледухъ динги гьабулеб ва кидаго хвеларидухъ гIумруги гьабулел гIадамазул росу. Доб заманаялъ Гиничукь вукIана хIеж борхарав ва округалдаго машгьурав 19 гIалимчи. ХIуригаталъул заманалдаги гьел рукIана я «хъахIаб», я «багIараб» рахъалде гьетIичIел.

ГIараниб хъала щуго минуталъ рилълъун щолеб бакI букIиналъ, гинчадерил 16 гIолохъанчиги вукIана Муслим Атаевасул партизаназул къокъаялда гъорлъги. ТIад магIарухъ советияб низам цIунизеян Серго Орджоникидзел пикруялда рекъон гIуцIараб, «ударная группа» ян цIар лъураб II армиялъул ва Кремлиялъул курсантаздасан гIуцIараб А. Тодорскиясул ва Дагъистаналъул тIолалго партизаназул командир Нажмудин Панахович Эфендиев-Самурскиясул бетIерлъиялда Гъуниса Хунзахъе къватIибе  бахъуна. Къорода росулъе щвейдал гьенир цо-цо гIадамалги чIван, гьениб цIияб низамги чIезабун гьел щола Уздалросулъе. Росулъ батарабщинаб боцIиги бахъун, гьезул 10 бихьинчиги нух бихьизабизеян гъоркьлъалие цадахъ рачун, Хунзахъе балагьун къватIире рахъуна. ЧIина мегIералъул борхалъиялде щвезегIан киналго гъоркьлъалие рачарал уздалросулъелги чIван, ГIараниб хъаладухъ рещтIуна.

Нижер умумузул биценалда рекъон, кванил нигIматалги лъугIун, ракъиялъ хIамузулги  гьабзазулги гьан квиналде ккарал багIаразул солдаталги къойилго щолел рукIун руго аскIобго бугеб Гиничукь росулъе кванил нигIматазда хадур. ТIанусиб штабги лъун ругел  ХIоцоса Нажмудинилаздаса жалго цIунизеян «ударная группаялъулаз»  Гиничукь росулъ гIуцIула постги. Посталда багIаразул анлъго солдатги толев вукIун вуго. Рогьалил как ахIиялдаго цадахъ ГIарани хъалаялъусан росулъе кьвагьдолел гIарадабазул гуллби бакI-бакIалда рихъулел гьаркьаз, гинчал жидерго рагъабахъе кIанцIула. Гьенир росда цебе магъилъ кьералъ чIарал солдаз, гIадамал чIвазе байбихьула. Цинги росулъе жаниреги рачIун, вакъфуялъул бакIалдеги рачун, хабзалазул къадазда цереги рачун чIвала. Цо-цоялин абуни гогьал комадирабаз копоего гIадин хвалчабаз ва тункIил хIарабаз рорлъ ролъун хвезарула.

ЧIухIдай гаргадулел годекIабахъан

Бидул гIорал руго гIолохъабазул.

ГIадлу-шаргI къотIулел къадизабазул

КъотI-къотIун ран руго маргъалул чурхдул,

… Эмен хун эбелалъ рухI кьун хьихьарав,

ХIорихъго хъехъана ХIалил Гъазияв.

… Гъазиясул Шарип, шиб гьабунилан,

Вахъун чIовухъего хъун мун рехарав?

Гьал мохъал дица росана гьел гIасиял къояз росулъ вукIинчIолъиялдалъун чIаго хутIарав Закари НурмухIамадовас гинчадерил росдаде гьабураб магIуялдасан. КIиго къоялда жанир 61 бихьинчи ва 10 чIужугIадан чIвала. ЧIваразда гъорлъ руго 13 соналдаса 97 соналъул гIумруялда рукIарал. Гьезул ункъгояв сурав босизеян ГIарани хъаладухъеги рачун чIагого 70 метраялъул борхалъиялдаса ЦIолбокь кIкIалахъе рехула. Жиндир гьезда речIчIун гIадада хвезабизегIан патронал гьечIин абун, солдатал ритIула гьел гъоркье рехизе Нажмудин Самурскияс. Гьесул рагIабазда тIадги рекъон, «ударная группаялъул» командир А. Тодорскияс буюрухъ хъвараб «гамчIида гамачI тоге, дунялалъулго контреволюциялъул босен, Гиничукь росдал ва гьелъул жамагIаталда»ян абураб буюрухъги кьун, Болъихъ «багIаразе» ккараб хIинкъи нахъчIвазеян унев А. Тодорскияс Н. Самурскиясда тIад къала иш рагIалде бахъинабизе. ГIабдулманап Гъазиевас жиндирго ракIалде швеялда хъвалеб буго Хъаладухъ Муслим Атаевасул багIарал партизаназул  къокъаялда гъорлъ рукIарал жиндир имгIал Шамхалов ХIайбула ва жиндир вацгIал МухIамадов Абсалудин жидер росулъ ругел гIагарлъиялъул цIех-рех гьабизе Нажмудин Самурскиясухъе щведал, гьес абула нужер росулъ гьечIин цониги чи гIайиб гьечIел, гьел киналго чIвазе ругилан.

Мунагьал чураяв дир эмен, Самурскиясул адъютант, Хунзахъа ГIалибегов НурмухIамадица Нажмудинида гьарула мухIканлъи лъалелде гьеб буюрухъ рагIалде бахъинабизе гIедегIугеян, мунги бусургьанчи, Дагъистаналъул киналго партизаназул командир хIисабалда ва гинчадерилги 16 багIарав партизан вугин ГIарани хъаладухъ Муслим Атаевасул къокъаялда гъорлъ. Нажмудиница НурмухIамадида кьварун лъазабула  гьеб дурго бетIер  чIум гIадин борлъизе къваригIун гьечIеб батани, хабар къотIизабеян.      Лъабабилеб къоялъ гIакIаги ахIун лъазабула, руччабиги лъималги БакьагьечIиб росулъехун къватIире рахъаян. Солдатаз мугъзада тункIил хIарабиги хIенчезарулаго  росу тезабула, цадахъ босизе тIад ретIараб ретIел тун батIияб жо босизеги течIого. Лъабго моцIица «багIараз» гинчал росулъе риччаларо. Гинчадерил ятимзаби хинкI балагьизе гьардухъ лъугьине ккана цIорораб хаселалъ.

Лъабго моцIидасан «багIараз» гинчадерил ятимзабазе росулъе тIад руссине ихтияр кьола. Жанире лъугьине бегьулеб мина гьезда гьениб батуларо. Кинабго «багIараз» талавур гьабун, хъаладухъе баччун батула. НуцIа-къоно, рукъзал гьорогьун ран, рахи-цIул казармаби хилъизаризе ун батула. ГьоцIабахъ букIараб лал тIамичIого хутIарал гIаразулгицин цо сумцин батуларо. ЦIидасанги гьардухъ лъугьине ккола гичадерил ятимзаби.

ГIабдулманап Гъазиевас жиндирго ракIалде швезариязда хъвалеб буго гьадин: «Дир букIана I2 сон. Ракъуца хвана дир кIиявго вац СагIаду ва Абубакар, яц Сапинат. Дун эбел РайхIанатгун  ва кIодоэбел Нуцалайгун гьардухъ лъугьун, квен балагьизе къватIире рахъине ккана».

Мунагьал чураяй дир эбелалъул доб мехалъ букIуна 12 сон. Гьелъ бицунаан эбел Издагги,  вац ХIаснулбасирги,  жийги росу тун къватIире  рахъунелъул, жодор азбаралъуре рачIанила кIиго солдатги цо офицерги. Гьез ХIаснулбасир кавудахъа къватIивеги вачун, жидеда цеве чIванила. Эбелалъ жий кверги ккун, ячанила яц Субайбатил рукъ бугеб рахъалде. Гьезул азбаралде лъугьунаго, тункун гIодор жалги речIчIизарун, жиб-жиб  гъажалда цо-цо бакъвараб хамалагалги ран, лъабго солдатги анила. Субайбатги каранде къан кIиго моцI барай яс ХIалиматгун гьезул азбаралда хIатIил гьицIго гIаздада чIезаюн ятанила. Субайбатил рос Къебедги ватанила рагъида чIван, 97 сон барав вакьад —  ЦIарберцинхIажиявги какикь жоялда тIадго чIван ватанила.

Хадусеб кIиго соналда жанир гинчадерил 60 чIужугIадан ва лъимер хола ракьуца ва унтабаз.

«ГIемер миллатазул Дагъистаналъул цогояб халкъ» абураб лозунг нилъер батани, кинаб цолъи букIинеб цо миллаталъулазе бидулав тушман цогидаб миллаталъул миллияв бахIарчи ватани?

10 соналъ цебеги борхун букIана Самурскиясе памятник лъеялъул суал. Амма Дагъистаналъул халкъалъ гьеб нахъчIвана.

Гинчадерил жамгIаталъул рахъалдасан                                                                                                                                                                 МухIамад НурмухIамадов                               

--