Автор И. Мухlамадов. Сентябрь 2022 сон. 

Гьаб векалъул тарих хадуб магIарухъ

Хунзахъги ЦIадабги цIалулеб мехалъ;

Дир цIар киб букIинеб: чIваралъ, хваралъищ,

Я хабар лъачIого тIагIаразулъищ?

ЧIваразулъги гуро, хваралъги гуро,

Я хабар лъачIого тIагIаралъ гуро.

Ханжарги тIагъурги магIидаги бан,

Мун бихьула даим чIаго, Дагъистан.

Расул Хlамзатов.

Санайилгlадин исанаги дунялалдаго кlодо гьабуна кlудияв шагlир Расул Хlамзатов гьавураб къо. Гьелда хурхун Дагъистаналда тlобитlана иргадулаб “Хъахlал къункърабазул фестиваль”. Гьелда гlахьаллъи гьабизе республикаялде рачlун рукlана тlолабго улкаялдасаго 40 гlан хъвадарухъабиги поэталги. Кидагогlадин байрам байбихьана шагlирасул хабаде зияратги гьабун, гьенир тlугьдул лъеялдасан. Гьелдаса хадуб регионалъул Хlукуматалъул председатель Гlабдулмуслим Гlабдулмуслимов дандчlвана республикаялде рачlарал шагlирзабазулгун хъвадарухъабазул гlатlидаб къокъагун. Гьезул цо бутlа щвана поэтасул Ватlаналде - Хунзахъ районалдеги. Гьезда гъорлъ рукlана Россиялъул хъвадарухъабазул Союзалъул председатель Николай Иванов, МГУялъул ва МГИКалъул журналистикаялъул кафедраялъул профессор, поэт ва фольклорист Александр Бобров, поэт, прозаик, миллиял адабиятазул Советалъул председатель, Дагъистаналъул хъвадарухъабазул Союзалъул председатель Мухlамад Ахlмадов ва цогидалги. Рузманалдаса хадуб тадбиралда гlахьаллъи гьабизе рачlарал гьалбазда дандчlвай гьабуна районалъул тlалъиялъ.

Хадуб киназго цадахъ сапар бухьана шагlирасул Ватlан-Цlада росулъе. Гьениб памятникалда цере тlугьдулги лъун, щвана шагlирасул рукъ-музеялде ва поэзиялъул рокъоре. Гьелъул азбаралда гьалбадерие бихьизабуна театралъулаб этюдги. Гlуцlана районалъул гlолилал поэтазулгун хъвадарухъабазулгун дандчlвайги.

Автор Н. Гlалиева. Август 2022 сон.

30 августалъ Хунзахъ культураялъул кIалгIаялда тIобитIана мугIалимзабазул августалъулаб совещание. Гьелда гIахьаллъи гьабуна районалъул школазулгин лъималазул ахазул директорзабаз, заведующияз, педагогаз, райадминистрациялъул ва росабазул администрациязул бутIруз, гьединго районалъул лъай кьеялда хурхарал цогидалги гIуцIабаз. ДРялъул Лъай кьеялъул министерствалдасан гьелда гIахьаллъи гьабизе ячIун йикIана ГIабасова Лейла Пазилаевнаги.

ЦIалул сон байбихьулеб букIиналъул рохалилаб байрамги баркун кIалъазе вахъарав райадминистрациялъул бетIер Задиев НурмухIамадица гIодорчIаразе бицана Россиялдаго, гьелдаго гьоркьоб Дагъистаналдагин нилъер районалда лъай кьеялде кьолеб бугеб кIудияб кIваралъул.

Киданиги букIинчIилан абуна Н. М. МахсутIхIажиевичас,-улкаялдаго кьучIдасанго къачIан, бан 200 школа, Дагъистаналда 40 школа цадахъ цIияб цIалул соналде хIалтIизе биччараб лъугьа-бахъин.

Нилъер районалдаги ралел руго 2 кIудиял школал, тIасияб соналда базе байбихьизе буго кIудияб лъималазул ах. Баркала загьир гьабизе бокьун буго Дагъистаналъул лъай кьеялъул Министерствоялъе нилъер районалъул лъай кьеялде кьолеб бугеб кIудияб кIваралъухъ. Жиндирго иргаялда районалъул нухмалъиялъги кинабго гьабулеб буго нилъер районалъул гIун бачIунеб гIел тIадегIанаб лъайгин лъикIаб тарбия щвараблъун куцаялъе. ЕГЭялъул бицани, гIаммаб къагIидаялъ босун цIакъго кIудияб цебетIей батичIониги, руго цIалдохъаби 80, 90, Хунзахъ районалда цониги нухалъ букIинчIеб 100 балл щваралги. Баркала буго гьел цIалдохъаби хIадурарал педагогазе, директорзабазе, эбелинсуе гьединал хIасилал ккеялъул мурадалда лъималгун хIалтIарал.

Районалъул лъай кьеялъул системаялда 2021- 2022 соналда ккарал хIасилазул ва бачIунеб цIияб цIалул соналда цере чIарал масъалабазул бицун кIалъарай лъай кьеялъул отделалъул начальник ХIамзатова ПатIимат ХIадисовнаялъ бихьизабуна районалъул лъай кьеялъул системаялде гьоркьобе унеб 81 лъай кьеялъул организациялда букIин 38-гIаммаб лъай кьеялъул, 38 -школалда цебесеб лъай кьеялъул, 5-тIадеги гIаммаб лъай босиялъул учреждение.

Автор И. Мухlамадов. Август 2022 сон.

Гlобода росдал советалда хадуб буго 2453 га ракьул, гъорлъе уна лъабго магlарухъ бугеб росу ва кlиго гъутан. Гlаммаб къагlидаялъ гьениб буго 496 цlараки, гlумру гьабун буго 1370 чияс. Хlалтlулеб буго 1 гьоркьохъеб ва 2 байбихьул классазул школал, 1 спортивияб зал, 3 ФАП, 1 библиотека, 1 культураялъул рукъ ва 2 ясли-ах. Лъагlелги бащадалдасаги мех ана росдал поселениялъул бетlерлъун Дибирдадаев Къебеддибир вищаралдаса. Гьеб заманалда жаниб гьабун бажарараб хlалтlулги, цере чlарал масъалабазулги, гьел тlуразарулаго дандчlвалел ругел захlмалъабазулги бицун редакциялде вачlарав бегавуласулгун ккана гьадинаб гара-чlвари.

- Къебеддибир МухIамадович, кинаб ахlвал-хlал бугеб советалда? Кинал хlалтlаби гьарун бажарарал хъулухъалде вачlаралдаса нахъе?

Лъагlелги микьго моцlги сверана дун бегавуллъун вищаралдаса. Гьеб заманалда жаниб гьабун бажарана цо хасаб къадаралъул хlалтlи. Гьелдасан аслияблъун дица рикlкlуна магъил ва гlи-боцlул гlадлу-низам гьабун бажари. Гьеб рахъалъ тlубанго гlадлу биххун букlана нижер росулъ. Хъулухъалде вачlун гlемер заман иналде, цо жамгlияб советгlадаб жоги гlуцlун, гьениб гьоркьоб лъуна магъил ва гlи-боцlи хьихьиялда хурхун гlадлу-низам гьабизе ккеялъул суал. Гьедин гlачиязе, бачазе ва гlицlцlаназе батlа-батlаго рикьана росдал мучlдул. Киназдаго тана гlухьби ва рихьизаруна жидерго мучlдузул гlорхъаби. Унта-щокълъарал гlи-боцlуеги бихьизабун буго хасаб бакl. Гьединго цlидасан гlадамазда гьоркьор рикьана рецабиги.

Лъабабго росулъ буго тlабигlияб газ. Жеги гьеб рокъобе бачинчlев лъабго чияс документал кьун руго, гьанже хlалтlизе лъугьараб цlияб программаялда рекъон (догазификация) чlобого хъахlилаб цlатари бачинеги.

Росдал цо къотlнобе 480 метраялда рагlаракьанде щун тlуна хъил. Жамагlаталъул жидерго хlаракаталдалъунги жеги 160 метрадул манзилалда цоги къотlнобги хъил тlуна. Лъабабго росдал къватlахъ дагьаб ток бухlулездалъун хисана къогогlан чирахъ. Чабахги бан къачlана Гlободаса Гозолоколобе унеб нух. Гъоркьколо росдал гlолохъабазул гьариги къабул гьабун, гьезие босана теннисалъулаб стол. Гьебго росдал жамагlаталъул гьариялда рекъон сурсатал риччана росдал кверкьаби лъолеб бакl къачlазеги. Салиутар гъутаналда токалъул мухъал цlи гьаризе босана 100 метр кваразул. Федералияб программаялда рекъон Гlобода балеб буго 150 лъимералъе бакl бугеб, гьаб заманаялъул тlалабазе жаваб кьолеб цlияб школа. Гьенибе цIалеб буго цIияб токалъул мухъги. ГьабсагIаталда хIубал чIван руго.Гьеб бан бахъинегlан, исана цlияб цlалул сон лъималаз тlамизе ккола мадрасаялъул минаялда жаниб, кlиго сменаялда.

Автор Н. Гlалиева. Август 2022 сон.

Гьал къоязда МахIачхъалаялда тIобитIана Дагъистаналъул фермеразул магIишатазул съезд. Гьелда гIахьаллъи гьабуна Дагъистаналъул росдал магIишаталъул министр Аджеков Мухтарбий Кошманбетовичас, Россиялъул фермеразул магIишатазул ва кооперативазул Ассоциациялъул президент, Пачалихъияб Думаялъул депутат Плотников Виктор Васильевичас ва цогидалги Дагъистаналъул кIвар бугел росдал магIишаталъул хIалтIухъабаз, церетIурал фермераз

Гьелда фермераз бицунеб букIана жакъа къоялда жаниб росдал магIишаталъул захIматчагIазда дандчIвалел ругел захIмалъабазул, киназулго гIолел гIоларел рахъазул.

РуцIцIун чIечIо нилъер районалъул вакилзабиги. Районалъул КФХязул А с с о ц и а ц и я л ъ у л председатель, Дагъистан Р е с п у б л и к а я л ъ у л росдал магIишаталъул МустахIикъав хIалтIухъан Макъсудов МухIудада МухIамадовичасги рорхана жакъа къоялда жаниб КФХязда данд чIвалел захIмалъабазул бицарал суалал. Гьезул аслиял суалаздасан цояллъун ккола чахъабаздаса къунцIараб квас кьезе бакI гьечIого гIадада холеб букIин. Жиндирго кIалъаялда гьес кIвар кьуна гьадинал суалазде:

-Метис яги магIарул, кIиябго гъорлъ жубараб, тушинский породабазул квас босулебго гьечIо, босаниги, гьелъухъ 5-12 гъурущалдаса тIаде кьолеб гьечIо. цIокотIомги 20-30 гъурущалде я босула яги кибего босичIого къватIибе рехизе ккола.

Гьоркьохъеб хIисабалда цо чахъдадаса къунцIизе бегьула 2-3 кг квасул. Гьелдасан чахъаби хьихьулезе щолеб буго 10-20 гъурущ. Цо чахъу къунцIун кьолеб буго 100 гъурущ. ГIаммаб къагIидаялда 1 бетIералдасан кколеб хайир бахунеб буго 10-15 гъурущалде. Гьеб гIарац 1 буханка чадил босизецин гIоларо, цогидал тIад унел харжазул бицинчIониги.

1 бетIер чахъабазул яги цIаназул хьихьаразе кьолеб буго 165 гъурущ, араб соналда букIана 220 гъурущ. Гьеб гIарац 1 кип харил босизецин гIоларо, гьебго заманалда, хасало 1 эбелаб чахъу яги цIцIе хьихьизе хIажалъула харил 10 тюк.

Автор И. Мухlамадов. Август 2022 сон.

18 августалда райадминистрациялда тlобитlана бегавулзабазулгун иргадулаб данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул нухмалъиялъ, прокурор Рамазан Гlумаровас, УФСБялъул нухмалъулев Шамил Гlумаровас, рагъулав комиссар Шамил Мухlамадовас ва цогидазги.

Аслияб къагlидаялъ гьениб гьоркьор лъурал суалаздасан рукlана хаслихъе призывалде хlадурлъи ва росабазул генпланал хlадуриялда хурхун бугеб ахlвал-хlалалъул бицин.

Гьаб ахир заманалда районалда цlакъго цlикlкlараб кlвар кьолеб буго армиялде гlолохъаби ритlиялде. Гьелъие гlиллаги буго гьенире ритlулезул план тlубазабизе кlолеб гьечlолъи. Мисалалъе, исана ихдалил призывалъул планалда рекъон 1077 чи ахlун вукlун вуго военкоматалде, гьездасан гlицlго 37% гурони рачlун гьечlо, наряд тlубан буго 84 %. Гьеб суал захlмалъун буго Украинаялда хасаб рагъулаб операция байбихьаралдаса. Гlолилазда ва гьезул эбел-инсуда кколеб буго жидер лъимал рагъде ритlизехъин ругилан. Амма гьеб гlададисеб хlинкъи бугин, Украинаялде контракталда рекъон хъулухъ гьабулел ругел профессионалиял рагъухъаби гурони ритlуларин ракlчlезабуна иргадулаб нухалда данделъиялда. Хаслихъе призывалдаги гьединабго жо ккечlого букlине ккани, гьанжего хlадурлъизе кколилан абуна районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас.

Автор И. Мухlамадов. Август 2022 сон.

Гьал къоязда Дагъистаналде рачlун рукlана Донецкалдаса лъималазул къокъа. 10 августалда гьел щвана нилъер районалдеги. Гьезда цадахъ рукlана лъималазул ихтиярал цlуниялъул рахъалъ республикаялъул советалъул членал, регионалъул Бетlерасда цебе бугеб лъималазул ихтиярал цlуниялъул рахъалъ омбудсменд Марина Ежова, гьелъул кумекчагlи ва цогидалги.

Къалъул гlужалдехун гьел щвана Хунзахъ тlалъиялде. Кlудияб хlадурлъигун къабул гьаруна районалъ рикlкlадаса рачlарал гьалбал. Тlоцебе гьел рачана Цlолокь рагlалда бугеб халгьабиялъул площадкаялде. Гьенибго туристазул хабалда цебе гlодор чlана кваназе. Киназго гlахьаллъи гьабуна райадмистрациялда цебе бугеб пастlаниб Донецкалъул гlаламатлъун кколеб роза чlеялъулъ. Хадуб райадминистрациялда гlуцlана гургинаб стол. Гьениб тlобитlана районалъул школазул Советалъул гlахьалчагlигун дандчlвай. Районалъул школьниказ ва гьалбадерица бицана жидедаго тlаса бищизе ракlалда бугеб профессиялъул хlакъалъулъ. “Дагъистаналъул тарихалдаги гlемерал руго бидулал тlамчал, нижедаги бихьана рагъул кьогlлъиги, терроризмалъул балагьги ва гьелдалъун кколел камиялги. Гьединлъидал нижеда цlакъ лъикl бичlчlула жакъа нужер Ватlаналда бугеб ахlвал-хlал. Ниж хlадурал руго нужер захlмалъи-къварилъи бащад гьабун бикьизе, нижехъан бажарараб кумек гьабизе. Хасго дир ракl унтула эбелэменги чlван, тlокlаб тlала-агъаз гьабизе чиги гьечlого хутlарал лъимал рихьидал”, - ян абуна Марина Ежовалъ. Гьединго кlалъаял гьаруна районалъул лъай кьеялъул отделалъул начальник Патlимат Хlамзатовалъ, Жамгlияб палатаялъул председатель Раисат Гlусмановалъ ва цогидазги. Донецкалдаса рачlарал лъималазул кlигоял нилъер районалъул Хунзахъ ва Шотода росабалъа хъизамаз жидехъего хьихьизе рачана.

Автор Ф. Мухlамадова. Август 2022 сон

Аллагьас дие редакциялда тун батIияб хIалтIиги, цебе араб гIумрудул хIисабал гьаризе соналги кьунани, гьаб дунялалда дида лъаралщинал лъикIал гIадамазул читIиралъулъ цо хасаб бакI кквезе буго жиндир мунагьал чураяв МухIамад ПатахIовас.

ГIажаибго лъимадулаб ракIалъул, гIаданлъиялъул нухалъул чи вукIана гьев.

«Шагьаралда хварав магIарухъа чи» ясул магIу-кечIалъги, «Абула басрияб цIилъулеб бугин,

ЦIогьалдай рукIана нилъер умумул?

Инсанасул къадру кепкиде кканин,

Какал кепкиедай дозги ралаан?»-хечалъулаб бадибчIваялъги асир гьаюрай дида ПатахIов-инсан лъазего лъалароан 2003 соналде щвезегIан.

Гьеб соналъ районалъул газеталъул редакторлъун вачIана МухIамад хIалтIизе. Сундукьаго намусав, гIадатав инсан ватана мунагьал чурад. Ва амма доб гIадатлъиялъулъ букIана гIорхъудаса ун тIокIборчIараб гIадан хиралъиги гIакъиллъиги.

Дида журналистикаялъул цо къатIраниги лъалеб батанигьелъул «гIайибиявги» вуго ПатахIов МухIамад. Гьаб жакъа гIадин ракIалда буго гьесул: «Рубрика гьечIеб макъала тIагъур тIад лъечIев магIаруласда релълъун, сури гIун букIуна», «Хъвай хIакимасе гуреб, гIадамасе къабуллъиледухъ, цинги дур ракI бухIиларо»-ян малъа-хъваял.

Дир цо художественияб хабаралъе гьес хъван букIана жибго хабаргIанасеб анализ гьабураб пикру (гьесул кIарчамаб хатIалъ гьабураб гьеб рецензия дир жеги цIунунги буго). ЦIикIкIунисеб заман шагIирзабазул барщичIел асарал цIубазарулеб, чияе жиндирго пикраби рикьулеб инчIебани, гьесул нус-нус тIехь жиндирго гIелаанин абурабги битIараб букIиналда ракIчIана дир. Чангияз босун батила мунагьал чурадил ракI лъикIлъиялдаса пайда.

ХIакимас гIадин гуреб, ракI жубарав, цIикIкIарав гьалмагъас гIадин кьолаан гьес тIадкъаялги. Дицаги божуда рекIкI гьабулароан къварилъи-гIатIилъи бичIчIарав, сахаватав насихIатчиясе.

ТIоцебесеб рагIи баккулаго цоцазда ричIчIулел махсараби, гIакъилал кици-биценазул къойил чваххулеб ихх-гьеб кинабго лъугIана МухIамад хIалтIудаса нахъе индал.

Автор И. Мухlамадов. Август 2022 сон.

2 августалда райадминистрациялда тlобитlана районалда гlадлу-низам ва хlинкъи гьечlолъи чlезабиялъул бицараб данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул нухмалъиялъ, администрациялъул хlалтlухъабаз, прокурор Рамазан Гlумаровас, районалъул полициялъул начальникасул ишал тlуралев Шамил Маликовас, Хунзахъ бугеб районазда гьоркьосеб цlех-рехалъул отделалъул нухмалъулев Анвар Укмасовас ва цогидалги къуваталъулалгун ихтиярал цlуниялъул идарабазул вакилзабаз.

Данделъи байбихьана дагьаб цебегlан районалда ккараб пашманаб лъугьа-бахъиналъул бициналдасан. Муниципалитеталъул бетlер Нурмухlамад Задиевас абуна кигlан хlаракат бахъаниги районалде вачlунев щибав туристасда хадуб халккун бажаруларин ва жалго туристалги хlал лъаларел бакlазда цlодорго рукlине кколилан. Туристазе хlинкъи гьечlолъиялъи цlуниялда сверухъ гьабулеб бугеб хlалтlул бицана райадминистрациялъул гlолилазул ишазул, спорталъул ва туризмалъул рахъалъ отделалъул начальник Шамай Гlумаровалъ. Гьелъ бицана 22 июлалда Оренбургалдаса хъизангун цадахъ Цlолокь кlкlалахъе машина бортараб бакl хас гьабун тlабигlаталъухъ халгьабизе бихьизабураб бакl кколарин, гьединаб площадка 200 метралъ добегlан бугин ва гьеб тlоцебесеб къоялдаса нахъе сверунги къан, хасал знакалги лъун хlадурунги бугилан. Хlинкъи гьечlолъиялъул план тlубазабиялда рекъон, 2021 соналдаго муниципалитеталда лъун руго цlуна-къай гьабизе рихьизарурал хасал знакал. Гьел лъун руго халгьабулеб площадкаялда, Макьасда, Мочlохъ хlорил рагlалда ва Гьоцlалъ ГЭСалъул территориялда. 600 метрадул манзилалда Гlарани ва Илълъа росабазул рахъалдасан Цlолокь рагlал сверун къазе республикаялъул бюджеталдасан районалъе биччан буго 4 млн цlикlкlун гъурущ гlарцул. Кватlичlого гьел хlалтlаби гьаризе байбихьизе руго. Дагьаб цебегlан кьурул рагlалда ругел “Роупджампинг” экстремалиял аттракционазул ва цогидалги туристазул объектазул хlалтlи законалда данде кколедухъ гlуцlун бугищали халгьабеян кагъат битlун буго Хунзахъ РОВДялде. Гьединго гьал къоязда тобитlараб халгьабиялдаса хадуб кьурул рагlалда ругел гостиницабазул ва гьалбадерил рукъзабазул хважаиназда лъазабун буго жидерго объектазда бугеб территория хасал знакалги лъун сверун къаян. Кlкlалахъе машина бортун хадуб кьурул рагlал сверун тlадеги лъун руго хасал знакал ва “Тобот” гостиницаялъул ва халгьабулеб площадкаялъул рахъалдасан бетоналъул блокалги лъун рагlалде нух къан буго. Кватlичlого жеги 45 хасал знакал лъезе руго гьенирго.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2022 сон.

27 июлалда районалде вачlун вукlана ДРялъул Хlукуматалъул Председатель Гlабдулмуслим Гlабдулмуслимов. Гьесда цадахъ рукlана республикаялъул Хlукуматалъул тlоцевесев вице-премьер Манвел Мажонц, финансазул министр Юнус Сагlадуев, культураялъул министр Зарема Бутаева, экономикияб цебетlеялъул министрасул ишал тlуралев Гlадильхан Ахlмадов ва цогидалги жавабиял чиновникал.

Хlакимзабазул районалде сапар бухьиналъе аслияб гlиллалъун букlана тlасияб соналъ тlолабго улкаялда кlодо гьабизе бугев нилъер машгьурав ракьцояв, кlудияв поэт Расул Хlамзатов гьавуралдаса 100 сон тlубаялъул юбилеялде хlадурлъи кинан унеб бугебали халгьаби. Районалъул нухмалъигун цадахъ тlоцебе гьалбал щвана шагlирасул Ватlаналде Цlада росулъе. Гьениб кlиго машгьурав шагlирасул рукъ-музеялъул халшалги гьабун, премьерас абуна тlасияб соналде гьениб ремонт гьабизе кколилан. Гьенисан щвана “Хъахlал къункъраби” мемориалияб комплексалде. Гьелъулги реконструкция гьабизе буго ва сверухълъи берцин гьабун къачlазе буго. “Гьаб комплекс лъугьине ккола Хунзахъ районалъул визиткаялъулаб карталъун. Гьаниб аскlобго рагьизе ккола шагlирасул тlахьал, журналал, значокал ва цогидабги атрибутика бичулеб киоск. Биччанте гьанире рачlарал туристаз поэтасул творчествогун лъай-хъвай гьабизе. Гьанир гьаризе ругел хlалтlабиги лъугlизаризе ккола кlванагlан хехго, амма лъикlаб даражаялда”, - ян абуна Гlабдулмуслим Гlабдулмуслимовас.

Авторал Ф. Мухlамадова ва И. Мухlамадов. Июль 2022 сон.

Республикаялъулго даражаялда кlудияб кlвар кьолеб буго туризм цебетlеялъе шартlал гlуцlиялде. Щайгурелъул, жакъа туризмалъул бутlаялъ гlатlидал нухал рагьулел руго экономика цебетlеялъе ва гlадамазул рукlа-рахъиналъул даража цо къадаралъниги борхизабиялъе. Гьедин араб соналъ Дагъистаналде вачlун вуго 1 млн цlикlкlун турист. Официалиял баяназда рекъон, исана республикаялъ къабул гьавизе вуго 2-3 млн турист. Ахирисел соназда жаниб туризмалъул рахъалъ улкаялдаго бищунго машгьурал регионазул цересел кьеразде бачlана Дагъистанги. Гlажаибго берцинаб тlабигlаталъги, бечедаб тарихалъги, тарихиял памятниказги, улкаялда тlокlаб кибго гьечlебгlадаб гlемер миллатаздасан гlуцlараб Дагъистаналъул маданияталъги ва умумузулъанго батараб, щивасул бидулъ бессараб гьобол хиралъиялъги цlалел руго туристал гьанире. Хадубккунги гьезул къадар цlикlкlун гурони, гlодобе ккезе гьечlин абулеб буго экспертаз. Щайгурелъул, тlолабго дунялалъул санкциязул халатаб рахасалъ сверун ккун гъанкъулеб бугеб Россиялъул гражданазе къватlисел пачалихъаздеги нух къан буго. Гьединлъидал гьал ахирисел соназда улкаялда лъалаго цебетlуна жанисеб туризм. Жакъа нилъер районги ккола республикаялда бищунго гlемерал туристал рачlунел муниципалитетаздасан цояблъун. Гъоркьисала нилъехъе вачlун вуго 200 азаргогlан турист. Исана гьел жеги цlикlкlине руго. Амма хlадур бугищха нилъер район гьелгощинал гlадамал къабул гьаризе ва кинаб пикру бугеб гlадатияб халкъалъул туристазда хурхун? Гьелда хурхун цlех-рех гьабуна нижеца гьаб материалалда. Жакъа къоялде районалда хlалтlулел руго 25-30 гьалбал къабул гьарулел рукъзал. Гlуцlун руго чанго турал. Амма жакъагlадинаб туризм, цебе магlарухъ букlараб жо гурелъул, жеги тlубанго гьелде ругьунлъун гьечlо нилъер жамгlият. Гьединлъидал гlадамазул пикрабиги батlи-батиял руго туризмалда хурхун.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2022 сон.

20 июлалда райадминистрациялъул данделъабазул залалда тlобитlана бегавулзабазулгун иргадулаб данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул бетlерасул заместитель Асадгlали Гlабдуразакъовас ва гlуцlарухъанлъиялъулгун правовояб отделалъул начальник Шамил Валиевас.

Данделъи байбихьана лъагlалил тlоцебесеб бащалъиялда налогал ракlариялъул план тlубазабиялда хурхун бугеб ахlвал-хlалалъул бициналдасан. “Бегавулзабаз кидаго нахътlамун тола налогал ракlариялъул суал. Гьеб хlалтlи гьабизе байбихьизе ккола декабрь моцlалда гуреб, январалдаго. Гъоркьисалаги лъагlалил ахирисеб кlиго моцl налогал ракlариялъул план тlубазабулаго анин абизе бегьула. Исанаги гьебго жо такрар гьабичlого букlине ккани, гурун гъуждулгун хlалтlизе ккола бегавулзаби гьеб масъалаялда тlад. Руго кидаго гьеб суал жиндир заманалда тlубазабулел бегавулзабиги, руго иш хадуб бехъерхъун толелги. Гьеб мехалда суал бачlуна цоязухъа бажарулеб гьеб хlалтlи мухlканго гlуцlун, цогидазухъа бажарунгутlиялъе гlилла щибан. Узухъда, жакъа гlезегlан захlматаб буго бегавулзабазул хlалтlи. Цохlо налогал ракlари гуребги, жеги гlемераб ургъел бегун буго нужеда тlад. Гьал ахирисел соназда жаниб хасго захlмалъанин абизе бегьула бегавулзабазул хlалтlи. Амма кин бугониги нилъ киналго халкъалъе хъулухъ гьабизе тарал чагlилъидал, нилъеда тlадаб буго ракlбацlцlадго ва мухlканго нилъерго хlалтlи гьабизе”, - ян абуна Асадгlали Гlабдуразакъовас.

Налогазул план тlубазабиялда хурхун жидерго росабалъ данчlвалел ругел захlмалъабазул бицана цо-цо бегавулзабаз. Мисалалъе, Гlобода росдал бегавул Къебеддибир Дибирдадаевас бицана жидер росулъ 7 хварав чиясде бачlунеб бугин 30000 гlан гъурущ налогазул ва гьел учеталдаса рахъизе хlалтlаби гьарулел ругин гьабсагlаталда жидецаян. Тlанусдерил бегавуласулги бугоан гьебго гlузру. Гьенибго 21 хварал чагlазул цlаралда бачlунеб буго 80000 гъурщидаса цlикlкlун налог. Гьединалго захlмалъаби камулел гьечlо цогидал росабалъги. Гьединал гlиллабаздалъунги хадуб бехъерхъун хутlулеб буго заманалда налогал ракlариялъул планал тlураялъул иш.

Автор И. Мухlамадов. Июль 2022 сон.

13 июлалда райадминистрациялда тlобитlана районалъул нухмалъиялъул исанасел медалистазулгун ва гьезул эбел-инсулгун дандчlвай.

“Жакъа бокьун буго киналго медалистазда, гьезул эбел-инсуда ва учительзабазда ракl-ракlалъ баркизе гьез бихьизабураб лъикlаб хlасил. Нуж руго районалъул букlинесеб. Нужеде буго нижер хьул. Узухъда, бигьаяб жо гуро цlали гьаби. Расандиги, къватlалги, гьудулзабиги, ай, нужерго лъимерлъиги рехун тун, нужеца цlали тlоцебесеб бакlалда ккуна. Гьелъухъ кlудияб баркала кьезе бокьун буго нужее, эбел-инсуе ва учительзабазе. Дир хьул буго цlалунги рахъун, тlадегlанаб лъайги щун нуж нилъерго районалде тlад руссинин ва гьеб цебетlеялъе гъеж гурун хlалтlилин абун. Цlакъ ракl бохула нилъецаго гьабураб хlалтlул лъикlаб хlасил ккараб мехалда. Районалъул бюджеталъул 60% харж гьабула лъай кьеялъул бутlаялде. Гьединлъидал гьеб бутlаялдаса кидаго тlалабги цlикlкlараб букlине буго. Дун гьитlинаб мехалда цохlо цlалиги гьабун тlубалароан ниж. Цадахъго хьихьизе кколан гlи-боцlиги, гьабизе кколаан хур-херги, цогидаб рукъалъул хlалтlиги, гlахьаллъи гьабизе кколаан жамгlиял хlалтlабаздаги. Жакъа гьеб киналдасаго эркенги гьарун, тlубанго цlалуде регlизе тун руго нуж. Гьединлъидал нужеде гьабураб божилъи хвезабизе бегьуларо нужецаги”, - ян абуна районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас. 

Гьединго баркиялъулаб кlалъай гьабуна лъай кьеялъул отделалъул начальник Патlимат Хlамзатовалъги: “Дунги кутакалда йохарай йиго жакъа гьадинаб тадбиралда гlахьаллъи гьабизе щвеялдаса. Нилъеца нахъа тана унгоунголъунги захlматаб цlалул сон. Жакъа гьаб залалда гlодор чlун руго гlицlго жидерго лъаялдалъун ва захlматалдалъун гьадинаб лъикlаб хlасилалъе мустахlикълъарал цlалдохъаби. Хадубккунги гlумруялда нужеда лъазе ккола нужеца эбел-инсул лъай-хъваялде, гlага-божаразде гуреб, гlицlго нужерго лъай-гlакълуялде ва бажариялде мугъчlвай гьабизе кколеблъи. Щайгурелъул, нужер бугеб лъай, бугеб махщел ва гьунар, гьеб ккола лъихъаниги нужехъа бахъун бажарулареб жо. Гьебмехалда кlвезе буго нужеда гlумруялъул нухда дандчlвалел захlмалъабиги къезарун церехун ине. Гьединав чи гlумруялда киданиги вилуларо”, - ян.

Баркиялъул к1алъаял гьаруна цо-цо школазул директорзабаз, медалистазул эбел-инсуца ва жалго выпускниказ. Гlаммаб къагlидаялъ исана районалда вуго 9 медалист. Данделъиялда гьезие кьуна медалал, баркалаялъул кагътал ва хасал сайгъатал. Гьединго ЕГЭялъул хlасилалда медаль щвезе 1-2 балл гlечlел, къогогlан цlалул отличниказеги кьуна баркалаялъул кагъталги хасал сайгъаталги.

Автор Р. Гlамирханов. Июль 2022 сон.

50 соналъ школалда хlалтlараб заманаялъ данде чlвана адаб -хъатиралъул, хьвада-чlвадиялъул, гlадлу-низамалъул рахъалъ гlемерал батlи-батlиял лъимал ва гьезул эбел-эмен. Рукlуна цlалдохъаби рецц рекъолелги, гlадлу-тамихl гьабизе кколелги, гlодоре риччаралги, унта-щокъалги, тири-гъириял ва лебалалги, загlипалги, яхl-намус бугелги, нечаралги. Гьезул щивасулгун рагlи данде ккезабизе ккола учителас. Ракl бацlцlадго, ракl унтун гьабулеб бугони, гlезегlан захlматаб хlалтlи буго гьеб. Лъималазде рокьи гьечlони учителасул хlалтlи лъикlаб даражаялда букlунаро. Гьезда гъорлъ восун вукlине ккола. Лъималазулгун кигlан гьитlинаб хlалтlи гьабуниги, спорталда, музыкаялда, суратал рахъиялъул, берцинаб хатlалъ хъваялъ, пасихlго цlалиялъулъ, ай, кинаб ишалъулъ гьез жидерго гьунар бихьизабуниги, реццун, эбел-инсуда бицун, лъимадул ракl батизабизе ккола. Гьелдалъун лъимералъул цlалуде ва хlалтlуде жеги гъира бала ва гьеб дагьабги жиндаго тlад хlалтlизе лъугьуна.

Ракlалдаса унаро гьадинаб лъугьабахъин. 1983 сон букlанилан ккола. Цо кьерхараб къоги букlун, лъималазе расандаби гьарун, спорталъул тарихалъул бицун, классалда жанибго дарс кьолев вукlана. Дица иргадал лъималазда гьикъулеб букlана нужее щибха бокьулебилан. Цояз абуна велосипедалдаги рекlун сверизе, хlортlа чвердезе, суратал рахъизе, ихдал кьагlазухъ балагьизе, чода рекlине, рахчирукъ, ланга хlазе бокьулилан. Цо васас абуна жиндие гlорцlизегlан кваназе бокьулилан. Дица абуна гьелеха цlодорав чиян.

8 классалда дарс кьолев вукlана. Дарсил тема букlана рекерун гlебеде кlанцlи. Дарсиде ячlана цо ясалъул эбелги. Жиндир яс кlанцlезе тlамизе бокьиларилан лъугьана гьей. Физкультураялъул программаялда рекъон кьезе кколин дарс, мун гьелда разияй ятичlони, директорасухъе ине кколилан жаваб кьуна дицаги. Цинги медпункталдаса яс физкультураялъул дарсидаса эркен гьайизе ихтияр кьураб справкаги босун ячlана эбел. Амма жийго гьей ясалъе бищунго бокьулаан физкультураялъул дарс.

1986 соналъул сентябралда хlортlа чвердолеб мехалда цо гьитlинав вас гъанкъулевги вукlун, 6 классалъул цlалдохъан, Кариматил Хlамзатил вас Мухlамадов Шамилица хвасар гьавуна гьев. Дица гьеб лъугьа-бахъин бицана доб мехалда школалъул директорлъун вукlарав, мунагьал чураяв Ясулов Хlажида. Гьесги Москваялде кагъат хъван букlун буго гьеб лъугьа-бахъиналъул хlакъалъулъ. 5-6 моцlидасан, СССРалъул Верховный Советалъул Указалдалъун гъанкъулеб букlараб лъимер хвасар гьабуралъухъ гьев цlалдохъанасе кьуна медаль. Гьединаб медалъ тlоцебе бачlун букlана нилъер районалде. 1970 соналда 10 классалда цlалулев вукlана дун. Призывниказда гьоркьор тlоритlулел рукlарал къецазда 21 нухалда турникалдаги цlан дие щун букlана тlоцебесеб бакl. Къецал гlуцlун рукlана доб мехалда Хизроевасул колхозалда комсомолалъул организациялъул секретарьлъун вукlарав Байикь росулъа Гlумаров Мухlамадица. Ракlалдаса унаро гьес кьураб грамотаги “Росдал захlматчи” газеталда бачlун букlараб макъалаги.

Автор Ф. Мухlамадова.

«Расул ХIамзатов витIарав вукIун вуго: мугIруз пана гьарулел руго. Гьанже бичIчIана дида Хунзахъ районалда гьалгощинал гьунар тIокIал шагIирзабиги хъвадарухъабиги щай ругелали».
    Сергей Меликов, Дагъистаналъул Бет1ер

Рамазан Г1абдулат1ипов республикаялъул нухмалъулевлъун вук1индал гьев вач1ун хадуб т1ок1ав т1алъиялъул инс районалдеги ваккич1ого, пашманго рук1ана хунз. Гьале 29 июналда, киназулго рохалие, ДРялъул Бет1ер Сергей Меликовас бухьана т1алъиялде х1алт1улаб сапар. К1удияб Х1укуматалъул къокъаги бук1ана гьесда цадахъ: Х1укуматалъул председателасул заместителал Г1алиев Руслан Г1алиевич, Телякавов Муслим Пашаевич, лъай кьеялъул министр Ях1ья Х1амидович Бучаев, культураялъул министр Зарема Ажуевна Бутаева, туризмалъул министр Эмин Мерданов, Халкъияб Собраниялда районалъул депутат Хучбар Хучбаров, сахлъи ц1униялъул министралъул заместитель Мух1амадг1али Саламов ва гь. ц. 
Гьалбал къабул гьабулеб къокъаялда гьоркьор рихьулаан республикаялда районалъул ругел х1акимзаби Дагъистаналъул ПФРалъул нухмалъулев Мух1амад Г1исаевги казначействалъул х1аким Г1абдулпатах1 Г1амирхановги. Халатаб роол къоялъ г1емер бак1азде щвараб рахъи бугеб лъугьана республикаялъул т1алъиялъул районалде командировка. 

Бет1ерлъуда районалъул бет1ер Нурмух1амад Задиевгун Меликовасда дандч1вай гьабизе Макьасде рак1арун рук1ана районалъул нухмалъулелги х1урматиял гьалбалги. 
 

Гьале зузудулеб «Маххул х1инч1» баккана, гьеб къоялъ г1ажаибго роц1ун бук1араб т1алъиялъул зодоб. Жан-жигаралда, щивасул кверал рачунаго, Макьасалъул керчаб г1урдаллъиялдасан вилълъана Сергей Алимович, т1абиг1ияб берцинлъиялъе къиматги кьолаго, гъорлъе ваккун гьанир туризмалъе ругел ресазулги хал гьабулаго. 
 

Унго-унгояб экотуризмалъе данде кколел шарт1алги т1адег1анаб даражаялъул комплексги Макьасда г1уц1изе т1аде босарав инвестор Хучбар Хучбаровас бихьизабуна гьаризесел х1алт1абазул проект, кьурул раг1алда (цебе бук1арабго бак1алда) гьабизесеб рестораналъул кьуч1, щвана халгьабиялъул площадкаялде.

Зиплайналдасан хъущт1ун унев туристасул лазатаб «Г1ив!»ги республикаялъул т1алъиялъе саламалъулаб ах1и г1адаб жолъун лъугьана киназулго релъиялъе. Нухмалъиялдасан бажарараб кумек бук1инабизе раг1и кьуна Меликовас районалда туризм цебет1езабиялъе. 
 

Программаялъул хадусеб пункт бук1ана Ц1ада росдада цебе бугеб «Хъах1ал къункъраби» мемориалияб комплекс. Мемориалалъе т1убараб реконструкция гьабизе кколин к1удияв шаг1ирасул юбилеялдеян лъазабуна Сергей Меликовас цадахъ рук1аразда. Рагъул байдабазда ч1варазул даимлъи ц1униялъул г1аламатлъун бугеб Расулил кеч1алъул нуг1 «Хъах1ал къункъраби» г1одор ч1езе скамейкабигун, аренагун, къач1а-к1ат1араб сверухъбак1гун цебе ч1езе буго нилъеда 2023 соналъ, иншааЛлагь.

Автор И. Мухlамадов. Июнь 2022 сон.

22 июналда Хунзахъ районалъул администрациялда тlобитlана ДРялъул Жамгlияб палатаялъул советалъул данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна республикаялъул Жамгlияб палатаялъул Председатель Гlабдулмуъмин Ибрагьимовас, палатаялъул батlиял-батlиял комиссиязул председателаз, гьезул заместителаз ва цогидалги членазгун экспертаз, микьго мугlрузул районазул Жамгlиял палатабазул председателаз, районалъул нухмалъиялъ ва цогидалги жамгlиял гlуцlабазул нухмалъулезгун вакилзабаз. Аслияб къагlидаялда данделъиялда гьоркьоб лъун букlана мугlрузул районазул социалиябгунэкономикиябгун цебетlеялъул ва гьел районазда туризм цебетlеялъул суалал.

Гьедин «Мугlрузулал территориязул социалиябгунэкономикияб цебетlей» абураб ДРялъул Пачалихъияб программа гlумруялде бахъинабиялда хурхараб докладгун цеве вахъана Жамгlияб палатаялъул АПКялъулгун экологиялъул комиссиялъул председатель Гlабдурахlман Чураев. Гьес гlатlидго бицана рехсараб програмаялда рекъон мугlрузулал районал церетlеялъе риччалел ругел сурсатазул ва гьел хlалтlизарулаго дандчlвалел ругел захlмалъабазул. МагIарухъ туризм цебетlеялъул ва гьелдалъун халкъалъе жеги пайда цlикlкlине ккани лъугlизаризе кколел гlунгутlабазул бицана Жамгlияб палатаялъул лъай кьеялъул, культураялъул, спорталъул ва гlолилазул политикаялъул комиссиялъул председателасул заместитель Хъайтмаз Дибировас. Райадминистрациялъул гlолилазул ишазулгун туризмалъул ва спорталъул рахъалъ отделалъул начальник Шамай Гlумаровалъ бицана муниципалитеталда туризм цебетlеялъул бугеб ахlвал-хlалалъул ва гьелда сверухъ районалъул нухмалъиялъ гьабулеб бугеб хlалтlул. Гьелъул рагlабазда рекъон 2021 соналъ районалде вачlун вуго 190 азарго турист. Гьезул къадар исана жеги цlикlкlинеги ракlалда бугилан бицана гьелъ. Гьединго жакъа къоялде районалда буго 25-30 туристал къабул гьарулел хасал гьалбадерил рукъзалги. Гьединго цогидал кlалъаял гьаруразулги пикраби руссарал рукlана Дагъистаналъул росаби чlунтичlого рукlине ккани, гьенир гlадамазе, хасго гlолилазе хlажатал шартlал ва хlалтlулал бакlал чlезариялда хурхун гьабулеб хlалтlи цlикlкlинабизе ккеялде.