1990 соналъул 21  ноябралъ РФялъул  Х1укуматалъул  Х1укмуялда рекъон рагьана налоговияб инспекция. Исана 25 сон т1убана гьеб г1уц1иялъ. 2012 соналде щвезег1ан нилъер районалда  х1алт1илеб бук1ана  мадугьалихъ бугеб чанго районалъе хъулухъ гьабулеб, г1емераб х1алт1и жанибе бачараб районазда гьоркьосеб налоговияб инспекция. 2012 соналъ инспекция Шамил районалде бахъиялъ, 44 чи, гьезда гьоркьоса 21 чи нилъер районалдаса х1алт1улев вук1араб г1уц1иялъул бак1алда Хунзахъ хут1ана  территориалияб бат1ат1ураб х1алт1улеб бак1 (обособленное рабочее место).  Ц1ик1к1араб х1алт1и гьабун ругьунал специалистал, гьанже гьезул районалда хут1ун вуго 10 чи, г1одоре риччан  ч1еч1ого, церег1адин бажарараб х1алалъ х1алт1улел руго. Жидерго х1алт1ул х1акъалъулъ районцоязе бицана ТОРМалъул нухмалъулей Мутаг1илова Хатиматица.

- Районалъул бет1ер С. Юсуповас налогал рак1ариялде кьолеб к1варги ц1ик1к1инабулеб бугелъул, гьаб соналъ кинаб х1алалда бугеб гьелъул  иш?

- Налогал рак1ариялъул иш районалда лъик1аб х1алалда буго. 1 декабралде щвезег1ан районалъул бюджеталде бач1ана 93 процент налогазул. Планалда бихьизабун бук1ана районалъул бюджеталде лъаг1алие 138635 азарго гъурущ бак1аризе, бак1арун буго 128442 азарго гъурущ. Росабазул бюджетазде бак1аризе кколаан 6042 азарго гъурущ, бак1арана 2710 азарго гъурущ. Гьедин, росабазул бюджеталде бак1арараб налогалъул къадар ккола 45 процент. Жеги лъаг1ел лъуг1ун гьеч1елъул, рак1арарал налогазул къадар ц1ик1к1инарищха.

- Кинал налогал рак1арулел г1адамазухъа (физ. лица), кинал г1уц1абазухъа (юр. лица)?

- Г1адамазухъа налоговиялъ рак1арула ракьул, мал-мулкалъул, транспорталъул налогал, юридикиял лицабазухъа – НДС, щвараб хайиралдаса кьолеб, лъел, транспорталъул, НДФЛ, мал-мулкалъул ва цогидалги налогал. Упрощеннияб системаялде рач1арал г1уц1абаз кьезе ккола упрощеннияб  налог, ай лъаг1алида жаниб  цо нухалъ гьабула платеж ва цо нухалъ кьола отчет. Гьеб къаг1ида организациязе бигьаяб буго. Цогояб росдал маг1ишаталъул налог кьола СПКяз КФХяз ва цогидалги  гьеб бут1аялда х1алт1и гьабулез. Гьезги лъаг1алида жаниб цо нухалъ кьола отчет ва цо нухалъ гьабула платеж. Цогояб вмененнияб налог кьола тукабаз, даранчаг1аз. Гьез щибаб кварталалъе кьола отчет ва щибаб кварталалъе гьабула платежги. Т1адехун бицарал налогазул бигьалъи буго гьел лъаг1алие цо нухалъ кьезе кколел рук1ин.

- Кинал росабазул администрацияз, х1алт1улел г1уц1абаз исана  жигарчилъиялда  рак1арарал  налогал, киназ налогал кьеялъулъ тасамах1лъи гьабураб?

- Районалъул 24 росдал администрациялъ лъаг1алие бак1аризе планалда бихьизабун бук1араб ракьул  налогалъул 4110000 гъурущ, жакъа къоялде щвезег1ан бак1арун буго 2215393 гъурущ. Планалда бихьизабуралдасаги ц1ик1к1ун налог кьуна  Ц1ада ва Г1оч1ло росабазул администрацияз, бихьизабураб налог кьун  бахъунеб буго Хьиндахъ  росдал администрациялъги. Цойгидал росабаз налог т1убан кьун бахъинч1ониги, цо къадар кьун , хут1араб бак1арулеб буго. Самилахъ росдаца, гьелъул ракь бат1ияб районалде кколелъул, ракьул налог райбюджеталде кьоларо.

Планалда бихьизабун бук1ана физлицабахъа мал-мулкалъул налогалъул 1932000 гъурущ бак1аризе. Жакъа къоялде щвезег1ан г1адамаз кьуна 1146498 гъурущ налог. Кьезе бихьизабуралдасаги ц1ик1к1ун налог кьуна Г1обода, Г1урк1ач1и, Моч1охъ росабазул  администрацияз. Планалда бихьизабураб 100 процент налогалъул кьуна  Уздалросдал администрациялъ. Мал-мулкалъул налог кьун буго Харахьи ва Х1ариколо росабазул администрацияз. Бихьизабураб планалъул цо гъурущцин налогалъул  бак1арун гьеч1о Гьамишт1а, Самилахъ, Т1ануси росабазул администрацияз. Хут1арал росабаз бащдаб кьун, бащдаб кьеч1ого буго налог.

Районалъул налоговияб г1уц1иялъул х1алт1ухъабаз к1удияб баркала кьола  налогал рак1ариялъулъ кидаго нижее кверч1вай гьабулев районалъул бет1ер Саг1ид Юсуповасе.

Гьединго баркала буго налогал жиндир заманалда алхинч1ого кьолел  райбольницаялъе, Г1арани бугеб рагъулаб часталъе, хасго гьелъул командирасе транспорталъул налог бак1аризе гьабураб кумекалъухъ, школазул, ясли-ахазул бухгалтеразе, ветуправлениялъе, № 17-леб аптекаялъе, росабазул администрациязе, «Матлас» ОООялъе, , «Мостоотряд» г1уц1иялъе ( гьез Шотот1а росдал  администрациялде рехула 2 процент налогалъул), райпоялъе, Хизроевасул ц1аралда бугеб, Дудар Г1алиевичасул, «Гьамишт1а» СПКязе, райадминистрациялъе, финотделалъе ва  цогидазеги. Квешезего  налогал кьеларин  ч1арал организациял ялъуни г1адамал нилъер районалда гьеч1о.

Районалъул бюджеталде кьураб  налог х1алт1изабула больницабазул, школазул, ясли-ахазул ва гь.ц х1ажалъабазе. Росабазул  администрацияз бак1арараб налог уна гьезул жидерго счетазде, гьез гьеб х1алт1изабула росдал  х1ажалъабазе.

- Налогал кьеялда лъие бигьалъаби ругел?

- Ракьул налогалъул бигьалъаби рук1уна:

1.СССРалъул, Россиялъул Бах1арзазе, Слава  орденалъул т1убарал кавалеразе;

2.2004 соналъул 1 январалде щвезег1ан инвалидлъи ч1езабурал, 1 ва 2 группабазул инвалидазе;

3.Лъимерлъиялдасаго инвалидазе;

4.К1удияб Ват1анияб рагъул ва цогидалги  рагъулал тунка-г1усиязул ветераназе ва инвалидазе;

5.Чернобылалъул АЭСалъул балагьалде  гъорлъе  ккаразе;

6.Ядернияб ва термоядернияб яргъил х1албихьиял гьарулел  подразделениязда гъорлъ рук1аразе ва рагъулал объектазул ядерниял установкабазда ккарал  авариязде гъорлъе ккаразе;

7.Ядернияб яргъида, космосалъулаб техникаялда, ядерниял установкабазда сверухъ гьарурал х1алт1абазул, х1албихьиязул х1асилалда инвалидаллъун рахъаразе ва лучевая унтиялъ унтаразе;

Мал-мулкалъул налогалъул бигьалъаби рук1уна:

1.СССРалъул ва РФялъул Бах1арзазе, «Слава» орденалъул т1абарал кавалеразе;

2.1 ва 2 группабазул, лъимерлъиялдасаго инвалидазе;

3.Граждан, К1удияб Ват1анияб рагъазул, СССР ц1унизелъун ккарал цойгидалги рагъулал тунка-г1усиязул г1ахьалчаг1азе ва партизаналлъун рук1аразе;

4.К1удияб Ват1анияб рагъул соназ Армиялъул, флоталъул, пачалихъияб х1инкъи-гьеч1олъиялъул, жанисел ишазул рагъулал частазда, штабазда, армиялде гъорлъе унел рук1арал г1уц1абазда шататниял хъулухъазда рук1аразе ва дол соназ шагьарал ц1униялда г1ахьаллъун пенсиял бахъиялъулъ бигьалъаби ругезе;

5.Чернобылалъул АЭСалъул катастрофалде гъорлъе  ккаразе;

6.20 ва ц1ик1к1ун соназ рагъулаб хъулухъалда рук1ун, заман щун рагъулаб хъулухъалдаса  яги сахлъиялда бан г1одорч1аразе;

7.Ядернияб, термоядернияб яргъил х1албихьиял гьарулел  подразделениязда гъорлъ рук1аразе ва  рагъулал объектазда ядерниял установкабазда рук1арал авариязде гъорлъе ккаразе;

8. Рагъулаб хъулухъалда рук1ун эмен яги эбел хварал хъизаназул членазе;

9.Пенсионеразе;

10.Афганистаналда, цойгидал улкабазда ккарал рагъулал тунка-г1усиязул г1ахьалчаг1азе;

11.т1адал ишал  т1уразарулаго хварал рагъул ва пачалихъиял хъулухъчаг1азул  умумузе ва лъадуе (росасе);

12.Культураялъул, искусствалъул бак1азе, халкъиял устарзабаз ва цогида х1алт1изарулел мастерскаязе, ательеязе, студиязе, пачалихъиял гурел музеязе,, галереязе, библиотекабазе ва

гь.ц. культуриял бак1азе;

13.Ахихъанлъиялъул ва коммерческиял гурел г1уц1абазул участкабазда 50 квадратияб метралде щвезег1ан г1умру гьабун бажарулеб плащадалъул бак1 бугезе ва 50 квадратияб метралде щвезег1ан г1аммаб площадалда маг1ишатиял бак1ал ругезе;

Транспорталъул налогалъул бигьалъаби рук1уна:

1.СССРалъул, РФялъул, Социалистияб Зах1маталъул Бах1арзазе, «Слава» ва «Зах1маталъул рецц» орденазул т1убарал кавалеразе, К1удияб Ват1анияб рагъул г1ахьалчаг1азе ва гьезда ращад гьаруразе-гьезул цо машина бугони ва гьезул жамг1иял г1уц1абазе т1адал ишал т1уразаризе х1алт1изабулеб транспорталъухъ;

2.Чернобылалъул АЭСалъул балагьалде гъорлъе ккаразе цо машина бугони;

3.150 чол къуваталде щвезег1ан моторалъул цо машина, мотоцикл бугел киналго инвалидазе;

4.Инвалидазул г1уц1абазе, транспорт т1адал ишазе х1алт1изабулеб бугони;

5.Г1адамал раччулеб транспорт бугел г1уц1абазе, такси хут1изег1ан ва рагъулаб тайпаялъул автотранспортниял предприятиязе;

6.Автомобильниял нухазе хъулухъ гьабулел г1уц1абазе;

7.Профессионалиял авариялъулгун хвасар гьариялъул г1уц1абазе;

8.Дагъистаналда ругел Россиялъул МЧСалъул пачалихъияб пожаразде дандеч1еялъул службаялъул подразделениязе ва нухмалъиялъул органазе.

-Нужер х1алт1ухъабаз росабалъе сапарал гьарулел руго. Кинал х1асилал гьезул ккарал?

-Нижер х1алт1ухъаби ана росабалъ ругел тукабазде налогал рак1аризе. Гьединго Г1арани посталда ч1унги бак1арана транспорталъул налог. Нижер специалистазда г1адамазда аск1оре яги г1уц1абазде налогал рак1аризе ине т1адаб гьеч1о, гьел жалго рач1ине ккола налогал кьезе.

Араб соналъ г1адамазул рокъо-рокъоре ун бак1арана нижер х1алт1ухъабаз ракьул, мал-мулкалъул, транспорталъул налогал. Г1адамаз налогал кьун рахъине ккола 1 октябралде щвезег1ан.

-Кинал зах1малъаби нужеда х1алт1улъ дандч1валел?

-Бищун к1удияб квал-квал нижее ккана налоговияб центр Шамил районалде бахъиялъ. Нижер х1алт1ухъаби Х1ебде хьвадизе ккола, гьединлъидал транспорт гьеч1олъиялъ к1удияб зах1малъи кколеб буго. Цох1о нижер специалистазе гуребги, зах1малъаби ккана г1адамазеги. Гьаб соналъул 1 декабралдасан къана нижер гьаниб бук1араб налогоплательщиказулгун х1алт1и гьабулеб отдел, гьединлъидал ИНН босизе ккани, гьеб кьолев х1алт1ухъан Хунзахъ гьеч1олъиялда бан, г1адамал ине ккола Х1ебде. Юридикиял лицабазул, ИПязул хъвай-хъваг1ай гьабулев х1алт1ухъан районалда тун гьеч1о. Справка босизецин ине ккола Х1ебде.

Районалда хут1араб налоговияб хъулухъалда тун буго г1иц1го к1иго отделалъул х1алт1ухъаби: контролияб ва информациялъулабгун аналитикияб. Контролияб отделалъ документал, декларациял, отчетал бит1ун ц1ун ругищали камералияб хал гьабула ва гьезда сверухъ х1алт1и гьабула. Информациялъулабгун аналитикияб отделалъ жанибе бач1араб налог щибаб организациялъул, физическиял лицабазул счетазде бач1инабула.

Гьединал квек1енал нижееги г1адамазеги ругелъул, районалъул бет1ер Саг1ид Юсуповасде нижер к1удияб гьари буго Центр т1адбуссун Хунзахъе бахъизе бажарараб х1алт1и гьабеян. Гьелдаса т1олалго районцоязе бигьалъи ккелаан.

Налоговияб г1уц1иялъул х1алт1ухъабазул районцоязде буго гьари: Ц1ияб соналъул байрамкъояздаса хадуб гьаб соналъул 4-леб кварталалъул налоговиял декларациял кват1изе теч1ого заманалда кьезе рач1аян. Цо къоялъ деклорация кват1ани 1000 гъурщил штраф лъола, банкалда лицевой счеталги къала, гьел рагьизе ккани г1емераб х1алт1и гьабизеги ккола. Жиндир заманалда пеня бач1инч1ого бук1ине, налогалги рехе. Налогал киналго реквизитал хъван рехе. Декларациялги гъалат1ал риччач1ого бит1ун ц1е.

-Хатимат, баркала дуе гара-ч1вариялъухъ. Юбилейги баркулаго, гьарула нужее рак1алда ругел хъизан-рукъалъул, х1алт1ул мурадал т1урай, щулияб сахлъи, рохел, кинабго лъик1абщинаб.

Гара-ч1вари гьабуна П. Гунашевалъ.