Зах1малъабазукьа х1инкъуларел, х1алт1уде рокьи бугел, намус-ях1 чорхолъ бессарал, г1адатиял г1адамал дандч1вай дица рик1к1уна г1умруялъул сайгъатлъун. Гьединаз цо бат1ияб ц1илъи бач1инабула жиндирго нухда унеб бугеб къойилаб г1умруялъулъ.

Дагьаб цебег1ан дир лъай-хъвай ккана интересеб берцинаб г1умруялда вугев Гьоц1алъ росулъа Гунащев Насрулагьилгун. Гьев ккола «Венера» маг1ишаталъул (КФХ) бет1ергьан.

Насрула гьавуна 1938 соналъ. Г1емерал соназ х1алт1ана совхозалда механизаторлъун росулъги хъутаналдаги, х1алт1ана подстанциялда контролерлъун ва жеги бат1и-бат1иял бак1азда. Насрулагьил зах1мат к1одо гьабун буго грамотабаздалъун, гьев ккола зах1маталъул ветеран.

Чан бат1ияб х1алт1и гьабуниги, Насрулагьил рак1 ц1алеб, бокьулеб х1алт1илъун ккола рохьихъанлъи. Рохьалде рокьи гьит1инго бижун буго гьесулъ. Насрулагьица рик1к1унеб буго т1абиг1аталдехун, гъвет1-хералдехун рокьи гьесие ирсалъе щванилан. Дидагог1адин, г1емерисездаги рохьихъанин абидал бихьинчи цевеч1олев ватила. Ва, амма Насрулагьил эбелалъ, г1адатияй маг1арулалъ 25 соналъ рак1 бац1ц1адго гьабун буго ч1ужуг1аданалъе бигьаяб гуреб рохьихъанлъи. Гьей йик1ун йиго къамарт1ай, х1инкъи-къай гьеч1ей, рек1ун чодагун, бан ярагъгун, свак-к1вах1 гьеч1ого т1адаб иш щвалде щун гьабулей бихьинчияй г1амалалъул г1адан. Гьелъул к1удияв эменги вук1ун вуго рохьихъан. Гьеле гьездасан ирсалъе щун 10-15 соналъ официалияб къаг1идаялъ рохьихъанлъун х1алт1ун вуго Насрулагьги. Штат къан, гьеб х1алт1и гьабизе жинда т1адаб гьеч1ониги, гьелъухъ щолеб мухь-харж гьеч1ониги, бокьулеб пиша тезе к1веч1ого, цебегог1адин гьанжеги-рохьил т1алаб гьабулеб буго гьес. Бачун машинагун моц1ида жаниб цо нухалъ унила рохьове хал-шал гьабизеян бицана Насрулагьица. Буц1ра, Г1урк1ач1и, Гьоц1алъ росабазул 800-саги ц1ик1к1ун гектаралда бугеб рохьил т1алаб-агъаз гьабулеб буго 76 сонил ригьалда вугев чияс. Рохьор ругел махил, нак1к1ил, бот1ил, бигьародул, ц1инидул гъут1бузул бицунаго, бихьулеб бук1ана Насрулагьил гьездехун бугеб рокьи, гьес гьезул гьабулеб адаб. Гъвет1 къот1улев вихьарав чи жиндир тушман вугилан абуна гьес. Бит1арабги буго Насрулагьица абулеб. Киназдаго гьит1инго лъала рохьалде планетаялъул «гьуърулилан» абулеблъи, ай гъут1буз заралиял жалаздаса гьава бац1ц1ад гьабулеблъи, гьедин бук1аго, гъут1би, хасго г1олохъанал, ракъвач1ел, къот1улез пикруго гьабуларо, жидецаго жидеего гьабулеб бугеб заралалъул.

Гъут1бузде бугеб рокьиялъго батила Насрулагьида рак1алде ккараб гьеб рокьи дагьабги пайда ц1ик1к1араб рахъалдехун сверизабизе.

1990 соналъ цебеккун щибго бекьулареб, рехун тун бук1араб г1иц1аб бак1 босула Насрулагьица. Гьанже гьес гьениб г1езабун буго 1,5 гектаралда бугеб лъик1аб пихъил ах. Ахикь ч1ун буго 350 гъвет1: 80-г1ан гъвет1 ахабазаналъул, 30-г1ечул, 20 генул, 100-жагадул, 10-коконил, мокьрол, карудул гъут1би, буго гьениб ц1ибилги. Амма ц1ибил х1анч1аз кун кодобе щоларилан бицана ахихъанас. Г1езарулел руго пихъил бат1и-бат1иял сортал: ахбазаналъул-«Узбеказулаб шалах», г1ечул-«Мигинец», «Семеренка» сортал, «Александрил», «Золотой юбилей» микьир, «Пинклод» кокон ва цогидалги. Г1ечул гьел сортал гьеб т1ад бижизег1ан хаселалъ ц1унун хут1улилан бицана Насрулагьица. Ах г1езабиялъул бигьаял гурел х1алт1аби-гъут1би к1ури, гьанк1и, лъалъай, рак баччи кинабго гьабулеб буго живго Насрулагьица хъизан Венерагун цадахъ. Ц1ик1к1араб зах1малъи-къо бихьулеб буго лъалъазе рахъал рахъулаго, ц1адаздаса хадуб лъар бач1индал рахъил бет1ер къач1алаго. Лъаг1алида жаниб ункъго нухалъ лъалъалеб буго гьес ах. Хасалоялде гьанк1унги толеб буго. Ахие, хасго г1исинал гъут1бузе, бищун к1удияб зарал ц1ц1аназ гьабулеб буго. Киг1ан щулаго сверун къаниги гьезул зарал камулеб гьеч1о. Г1езег1ан къо бихьун, г1ет1 т1ун, ц1ик1к1араб ригьалде, сахлъиялде рач1инч1ого, рак1 унтун гьабулеб маг1ишат лъиеха хвезе бокьилеб? Щибаб санайил Насрулагьица ахикь ч1олеб буго 10-15 ц1ияб гъвет1, гьел чангиял ракъван холелъул гьедин гьабизе кколилан бицана гьес. Исанаги гьес ч1ун буго 10 гъвет1. Гъут1биги Насрулагьица жинцаго питомникалдаса росулел руго.

Исана г1езег1ан пихъ щвеч1ищилан гьикъидал, ахихъанас пашманго бицана ихдал ккараб ц1ороялдалъун т1егь хвеялъ, пихъ дагьаб бук1анилан.

Ах г1езабулаго гуребги дагьалги к1удиял зах1малъаби дандч1валел руго пихъ бича-хисулагоги. Пихъил цо бут1а ахил бет1ергьанас МУПалде кьолеб  буго, цойгидаб базаралда бичулеб буго, г1ага-божаразе, мажгитазде садакъадеги кьолин абуна Насрулагьица. Ахбазаналъул пурч1ун бахъун, гьелъул хьон  гьабулеб буго. Щиб гьабунги пихъ хвезе  жидеца толарилан бицана гьес.

Рохь ц1униялда, пихъил ах  г1езабиялда цадахъго буго Насрулагьил цоги интересаб пишаги – гьес  хьихьун руго наялги. Наял хьихьи – г1езег1ан к1вар ц1ик1к1араб, т1аса-масаго гьабизе  бегьулареб, гъорлъе ккезе кколеб махщел буго. Наял хьихьулес ц1унизе кколел цо-цо т1алабазулги бицана дие Насрулагьица: гьезда аск1оре гьекъон, духи одеколоналъул мах1ал гьарун ине  бегьуларилан ва гь.ц.

Цо-к1иго раг1и абилин Насрулагьил кваранаб квер, гьесул кидагосей кумекч1ужу Венерал х1акъалъулъги. Къисматалъ хъван бук1ун буго гьей гьаний хут1изе. Х1алт1изе  йит1ун  Дагъистаналде яч1арай г1олохъанч1ужуялъ жиндирго т1олабго г1умру кьуна к1иабилеб Ват1анлъун лъугьараб гьоц1дерил жамаг1аталъул сахлъи ц1униялъе. Венераца 50 ялдасаги ц1ик1к1ун соназ рак1 бац1ц1адго гьабуна Гьоц1алъ участкаялъулаб больницаялда к1удияй медсестраялъул х1алт1и. Гьей ккола лъик1ай муъминч1ужуги – щуго нухалъ борхана Венераца х1еж. Гьелдаса мисал босун, к1иго нухалъ х1ежалде ана Насрулагьги.

Т1адехун бицаралъ бихьизабулеб буго ц1ик1к1араб ригьалъул г1елалъ ракьалъул, нилъерго ниг1матазул, г1адамасул зах1маталъул къимат гьабулеб бук1ин, дагьалги лъик1ал х1асилал щвезелъун х1аракат бахъулеб бук1ин.

Г1олеб г1ел х1алт1и  щолеб гьеч1илан ралагьун ч1еч1ого, х1алт1уде гъира бугел  г1адамаздаса мисал босун, гьезда х1алт1ул ц1ехон, лъазабун, к1вах1-свакги  рик1к1ад тун, таваккал т1амун х1алт1изе лъугьани, гьезул рак1 бух1иларо, х1алт1ул х1асилги  лъик1аб  ккела. Аслияб жо – х1алт1уде рокьи бук1ин, зах1малъабаздаса х1икъунгут1и ва живго жиндаго рак1ч1ей буго.

П. Гунашева.