Автор И. Мухlамадов. Апрель 2023 сон.

13 апрелалда хlалтlулаб сапаргун нилъер районалде рачlун рукlана республикаялъул Халкъияб Собраниялъул вакилзаби. Хlалтlулаб къокъаялъ райдминистрациялда гlуцlун букlана “Гlолилазе тарбия кьеялъулъ Расул Хlамзатовасул литературияб ирсалъул кlвар” абураб темаялда гургинаб стол. Гьалбазда гъорлъ рукlана РФялъул Казначействоялъул Дагъистаналда бугеб управлениялъул нухмалъулев Гlабдулпатахl Гlамирханов, Халкъияб Собраниялъул председатель Заур Аскендеров, Жамгlияб палатаялъул, министерствабазулгун ведомствабазул вакилзаби, лъай кьеялъул гlуцlабазуд хlалтlухъаби, Халкъияб Собраниялда цебе бугеб гlолилазул парламенталъул ва жамгlиял гlуцlабазул хlаракатчагlи. Данделъи нухда бачана Халкъияб Собраниялъул культураялъулгун гlолилазул ишазул ва спорталъулгун туризмалъул комитеталъул председатель Мурат Пайзулаевас.

Кlалъазе рахъараз бицана кlудияв шагlирасул юбилеялде хlадурлъиялъул ва гьесул бечедаб рухlияб ирс цlунизе ккеялъул хlакъалъулъ.
“Нижеда лъикlаблъун бихьана кlудияв шагlирасул гlасрудал юбилей кlодо гьаби гьесул Ватlаналдасан байбихьи. Нилъер данделъиялъул темаялъ бихьизабула жакъасеб къоялда улкаялдаги дунялалдаги бугеб ахlвал-хlал. Гlун бачlунеб гlелалъулъ Ватlаналде рокьи бижизабиялъе кlудияб кумек гьабула Расул Хlамзатовасул асараз. Пасихlал ва рекlее асар гьабулел гьесул кучlдуз малъула эбелги ватlанги бокьизе, гьудуллъи цlунизе ва рижараб ракь цебетlезабизе”, - ян абуна Заур Аскендеровас

“Дун ккола шагlирасул юбилеялде хlадурлъиялъул республикаялъул оргкомитеталъул председателасул заместитель. Гьединлъидал дир хасаб бербалагьяилда гъоркь буго талбиралде унеб бугеб хlадурлъи. Дица аслияб къагlидаялъ кlвар кьезе ккола тадбиралде гьабулеб хlадурлъиялъул экономикиябгун ралел бакlазул рахъалде. Кlудияб баркала буго гьаб жакъасеб дандеруссин гlуцlаразе ва гьелда гlахьаллъи гьабизе рачlарал республикаялъул идарабазул вакилзабазе”, - ян абуна Гlабдулпатахl Гlамирхановас. 

Автор И. Мухlамадов. Апрель 2023 сон.

13 апрелалда райадминистрациялда тlобитlана райсобраниялъул анкьабилеб ахlиялъул анцlила анлъабилеб сессия. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул бетlерасул заместитель Асадгlали Гlабдуразакъовас, отделазул нухмалъулез, цо-цо бегвулзабаз ва цогидазги.

Данделъаразе саламги кьун сессия рагьана председатель Мухlамад Мухlамадовас. Гьениб гьоркьор лъурал суалаздасан рукlана "Хунзахъ район" МРалъул 2023 соналъул бюджеталда хиса-басиял ва тlадежураял гьариялъул хlакъалъулъ, гlи-боцlуда хасел тlамизаби ва ихдал рекьуде хlадурлъи унеб бугеб къагlидаялъул росдал магlишаталъул отделалъул начальникас хlисаб кьей, районалъул Жамгlияб палатаялъ араб соналъ гьабураб хlалтlул хlисаб кьей, районалъул территориялда гlадамазе медикияб кумек гlуцlиялъул хlакъалъулъ бицин ва цогидалги суалал.

Тlоцебесеб суалалдаа хурхун кlалъазе яхъана финансовияб отделалъул начальникасул заместитель Гlалисултанова Зарема. Гьелъ къокъго бицана районалъул исанасеб бюджеталда гьаризе ругел хиса-басиязул хlакъалъулъ. Мисалалъе, Расул Хlамзатовасул юбилеялде Цlада росулъ бугеб “Хъахlал къункъраби” мемориалияб комплекс къачlазе республикаялъул бюджеталдасан биччан буго 263 млн гъурущ. Хlалтlаби некlого байбихьун руго. Гьедин, киналго тlадежураялги хlисабалде росун районалъул 2023 сонил бюджет бахунеб буго 1 миллиардгун 531 миллион гъурщиде. 

Гlи-боцlуда хасел тlамизаби ва ихдалил рекьуде хlадурлъи кин унеб бугебали бицана росдал магlишаталъул отделалъул начальник Гlалиев Мухlамадица. Гьесул рагlабазда рекъон жакъа къоялде районалъул росдал магlишаталъул ракьазул гlатlилъи буго 105829 гектар. Гьездасан 10084 га рекьулел ракьал, рецаби - 9639 га, мучlдул 85000 га, ахал - 756 га. Гlаммаб къагlидаялъ росдал магlишаталъул бутlаялда хlалтlулел руго 10000 гlан чи. Исана 1 январалде районалъул киналго тайпабазул магlишатазда буго 27200 бетlер чlегlерхlайваназул, гьездасан 15200 гlака. Статистикаялъул управлениялъул баяназда рекъон буго 256800 бетlер гlи-цlцlаназулги. Амма гьел баянал мекъал ругин, жидер баяназда рекъон исана магlарухъе гочинабизе бугеб гlи-цlцlаназул хlакъикъияб къадар 200000 тlаде унарин абуна гьес. Районалъул 14 магlишаталда гlезабулеб буго тайпадулаб гlи. Гьабсагlаталда магlарухъги гъутабаздаги тlадбан унеб бугила ихдал рекьи гьабизе хlадурлъи. Гlаммаб къагlидаялъ хаслихъе рекьи гьабун буго 1462 гектаралда. 235 гектаралда ихдал бекьизе буго ролъ ва пурчlина, 75 гектаралда цlоросаролъ, цо сонил хурдул - 1080 гектаралда, гlемер соназул хурдул (люцерна) - 1460 гектаралда. Гьединго 550 гектаралда бекьизе буго пиринчl, 37 гектаралда овощал ва 66 гектаралда бахчадул культураби. Амма киналго магlишатаз гуро ракь хlалтlизабулеб бугеб. Мисалалъе, “Лъагlилухъ” СПКялъ жидерго 268 гектар ракьул цонигияб жеги бегунцин рагlуларо, “Гьамищтlа” СПКялъ 203 гектаралъул хlалтlизабулеб буго гlицlго 10.

Автор И. Мухlамадов. Апрель 2023 сон.

4 апрелалда жиндирго хlалтlухъабигун цадахъ районалде вачlун вукlана ДРялъул Лъай кьеялъулгун гlелмуялъул министр Яхlя Бучаев. Гьезул нилъехъе сапар бухьиналъул аслияб гlилла букlана муниципалитеталда ралел ругел, цlияб цlалул соналде рагьизе кколел лъай кьеялъул объектазухъ халгьаби. Гьедин, районалъул нухмалъигун цадахъ министр щвана Гlарани ва Гlобода рарал цlиял школазде, Хунзахъ гьоркьохъеб тlоцебесеб ва Кlахъ гlаммаб лъай кьеялъул школаздеги.

Гьелдаса хадуб гьалбадерица гlахьаллъи гьабуна райадминистрациялда тlобитlараб лъай кьеялъул учреждениязул нухмалъулезулгун данделъиялдаги.  
“Жакъа нилъеда бихьулеб буго дунялалда ва хасго нилъер улкаялда бугеб политикияб ахlвал-хlал. Нилъее цохlо нух буго гьединаб хlалуцараб ахlвал-хlалалдаса рорчlизе - гlун бачlунеб гlелалъе лъай кьей. Щайгурелъул, нилъер букlинесеб бараб буго гьезда. Нилъер Ватlаналъе хlажат руго махщел бугел специалистал. Битlухъе бицани, жакъа расги лъикlаб даражаялда гьечlо Дагъистаналъул лъай кьей. Россиялъул Просвещениялъул министерствоялъ 55 показателалги хlисабалде росун тlобитlулеб мониторингалъул хlасилалда улкаялдаго ахирисел бакlазда буго нилъер республика. Узухъда, гьенир руго чанго нилъеда рачlел гlиллабиги. Амма руго нилъедаго ритlизаризе кlолел гъалатlалги. Нилъер гlаммаб масъала буго киналго нилъеда рарал гlузрабиги тlагlинарун лъай кьеялъул даража борхизаби”, - ян абуна Яхlя Бучаевас 
Министрасул заместитель Аида Тlалхlатовалъ гlатlидго бицана муниципалитеталъул лъай кьеялъул бутlаялда бугеб ахlвал-хlалалъул ва кlвар буссинабуна ругел гlунгутlабазде. Гьединго кlалъаял гьаруна районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас ва лъай кьеялъул отделалъул начальник Патlимат Хlамзатовалъги.  
Ахиралда цо-цо лъай кьеялъул гlуцlабазул нухмалъулез кьуна жидерго суалалги.

Автор И. Мухlамадов. Март 2023 сон.

Тlолабго улка хlадурулеб буго нилъер машгьурав ракьцояв, кlудияв шагlир Расул Хlамзатов гьавуралдаса 100 сон тlубай кlодо гьабиялде. Гlуцlун руго батlи-батlиял даражабазул оргкомитетал. Аслиял тадбирал тlоритlизе руго сентябрь-октябрь моцlазда. Гьеб мехалде районалде рачlине руго рикlкlен гlемерал гьалбал, гьезда гъорлъ рукlине руго поэтасул гьудул-гьалмагъзаби, цадахъ хlалтlарал, интеллигенциялъул вакилзаби, батlи-батlиял даражаялъул хlакимзабиги ва цогидалги. 

Гьединлъидал хасаб кlвар кьолеб буго районалъул сипат-сурат берцин гьабиялде ва инфраструктура цlи гьабиялде. Гьелда хурхун муниципалитеталда гьаризе байбихьун ругел хlалтlабазул нижее бицана райадминистрациялъул МБУ ОКСалъул нухмалъулев Сагlадула Батировас. Гьесул баяназда рекъон, жакъа къоялде базе ва къачlазе байбихьун буго чанго объект. Гьезул цо бутlа буго юбилеялъулал тадбиразде щвелалде чара гьечlого рагlалде рахъине кколел. Мисалалъе, гьездасан ккола Цlада “Хъахlал къункъраби” мемориалияб комплекс къачlай. Гьабсагlаталда комплексалъул территориялда букlараб къоноги нахъе бахъун, гьелъул бакlалда кквезе хlадурулеб буго гранит ва мрамор. Гьединго комплекс сверун чlезе руго гъутlби ва разе руго чирахъал. Юбилей байбихьилелде капиталияб ремонтги гьабун къачlазе буго шагlирасул рукъ-музейги. Тlасияб цlалул соналде рагьизе буго 308 лъимералъе бакl бугеб Гlараниб ва 150 лъимералъе бакl бугеб Гlобода школал. Хунзахъ байбихьун буго рагьараб тайпаялъул физкультураялъулгун сах гьариялъул комплекс (ФОКОТ) базе.  

Хасаб кlвар кьолеб буго нухал къачlаялде. Гьедин, бакl-бакlалдасан гlатlид гьабун, ччукlун бачlиналда хlинкъи бугелъусан гъоркьан къадал гьарун къачlалеб буго маххул кьодасан райцентралде рачlунеб шагьра-нух. Хlалтlаби унел руго Гlараниса Загlибе унеб нухдаги. Гьеб нухлул цо-цо участоказда гьабулеб хlалтlи рагlалде бахъун буго. Мисалалъе, “Игирагlал” абулеб бакlалдаса Загlиб росулъе щвезегlан бугеб нухлул участок лъикlго гlатlидги гьабун, рагlалдасан блокалги лъун къачlан буго. Гьабсагlаталда гlатlид гьабулеб буго райцентралдаса “Игирагlалде” щвезегlан 6 километрадул манзилалда бугеб участок. Хадуб гьенибе тlезе буго хъил ва лъезе руго чирахъал. Къачlалеб буго Макьасдаса Гьамищтlа росулъе унеб нухги. 

Автор Ш. Абакаров. Март 2023 сон.

Телевизоралдасан бихьизе, радиоялдасан раг1изе, печаталдасан ц1ализе бегьула, кин г1адамаз, хасго г1олохъанал гьудул-гьалмагъзабаз «гъоркье рехизе» бегьулебали. Гьединаб, гьудулзабаз махсароде кквеялъул бицунеб г1олохъанаб г1елалда, дие абизе бокьилаан, гьудуласул гъалат1 ккун батани, т1аса лъугьаян, нагагьлъун гьеб унго-унголъун гъоркье рехилъун батани, ургъел гьабугейин гьудул вилунин абун, гьев вук1ун гьеч1ин унго-унгояв гьудуллъунилан. Цо дие бокьулеб коч1олъ ах1улеб бук1ахъе: «За ошибки друзей мы прощали, но измены простить не могли…». 

Гьудулзаби бит1ун т1аса рищизе лъаялъ батила, г1умруялда дие бит1 ккана. «Бит1ун гьудулзаби т1аса рищизе лъаялъ» абурал раг1абазе баян кьела.

Студентлъун вахъараб т1оцебесеб соналдаса нахъе дун г1одов ч1ун вук1ана цо г1олохъанчиясда цадахъ цо партаялда нахъа, переменаялъул заманалдаги, занятиял лъуг1ун хадубги, г1емерисеб мехалъ ниж цадахъ рук1унаан. Гьев заг1ипав студент вук1индал, дица кумек гьабулаан гьесие контролиял х1алт1аби гьаризе, х1албихьиялъулал т1адкъаял т1уразе. Киг1анго гьедин рук1аниги, ниж унго-унгоял гьудулзабилъун лъугьинч1о. Цо къоялъ дица гьесда абуна: «Т1аса лъугьа, мун эгоист вуго, дида лъала, Аллагьас хъван батугеги, нагагьлъун рагъ ккун, нилъ к1иялго тушманас пленалъ росани, дуца дун тушманасухъе кьолевлъи, щай гурелъул дуца кинабго гьабулелъул дуего данде кколеб къаг1идаялда»,-ян абун.

Нуж т1убанго божиларо, дир гьудулзабазул цонигиял киг1ан жамг1ияталда хиса-басиял кканиги, киг1анго зах1матаб ах1вал-х1ал диде т1аде бач1аниги, дида аск1оса нахъе инч1о, дун къват1иве рехич1о, дида рак1алде кковухъе, дица гьелго г1адинан.

Дир лъимерлъиялъул гьудул, Г1умаров Исрапил вук1ана гьедиг1анги лъик1авлъун, ДГУялде лъугьунелъул эркенаб темаялда хъвалеб дирго сочинение дица хъвана гьесулги дирги гьудуллъиялъул х1акъалъулъ «Дир лъик1ав гьудул» абураб ц1аралда гъоркь. Гьаб г1умруялде рахинег1ан ниж цониги нухалъ къацандич1о. 230 километралъул манзилалда цоцаздаса рик1к1ад г1умру гьабун рук1аниги, нижер хъизанал цоцазда гъорлъ гьудуллъиялда рук1уна, зама-заманалдасан т1аде-гъоркье щола. 

1998 соналъул 20 марталда дир ккана ишемическияб инсульт, лъай-г1акълуялдаса ун реанимациялда вук1ана 2 моц1алъ бусадаса вахъинч1ого. Дида т1аде вахъине к1вана, Аллагьасул х1алк1олъиялдалъун, гьудулзабазде бугеб божиялъ, г1умруялде бугеб рокьиялъ, г1адамазе, гьудул-гьалмагъзабазе лъик1лъи гьабизе бугеб х1асраталъ. Гьеб ишалъулъ къимат кьун бажарилареб г1адинаб бут1а лъуна дир школалъул гьудул Жалалудинов Жалалудиница. Гьесул ва гьединалго школалъул гьудулзаби, Халилов Ах1мад г1адинал, цогидалги рук1иналъ, зах1матаб унтиялдаса хадуб, дун ц1ияб г1умруялде т1ад вуссана.
Врачаз дие лъик1аблъун бихьизабун бук1инч1о т1адч1ей  гьабизе кколеб г1акълияб зах1маталде вуссине, бук1аниги, дун 4 соналъ х1алт1ана дицаго хъвалеб «Х1ариколо росдал тарих» абураб т1ехьалда т1ад. 

Автор Ф. Мухlамадова. Март 2023 сон.

Рук1уна г1адамал, жидергун дагьа-макъаб заманаялъ гурого бухьен ккеч1ониги, г1умру гьабун жал рик1к1ад рук1аниги, рек1ел тахида хасаб бак1 кколел, цадахъаб х1алт1ул болжал цебего ун бук1аниги, жидедехун адабалъул асар ссунарел. Гьеле гьединайлъун хут1ана дие зах1маталъул нухлул байбихьуда ц1ик1к1арай гьалмагълъун, камилай насих1атч1ужулъун жий лъугьурай Г1алиева Рах1мат Х1амидовнаги. 4 марталъ дир мисалияй муг1рул ч1ужуг1аданалъ к1одо гьабуна г1умрудул гьайбатаб юбилейги.

Гьелда к1ийилаб байрамги баркулаго, бокьун буго гьелъул х1акъалъулъ нужееги бицине. (Гьей цеего мустах1икъай йик1ана районалъул газеталъул гьурмаздасан йихьизайизе).

1966 соналъ Хунзахъ гьоркьохъеб школаги лъуг1изабун Г1алиева Рах1мат  ц1ализе лъугьана ДГУялъул консервал х1адур  гьариялъул технологиязул факультеталде. Цадахъго гьелъ лъуг1изабуна КПССалъул Мах1ачхъалаялъул горкомалда цебе бугеб  марксизм-ленинизмалъул университетги.1971 соналъ ц1алараб бак1алдасан йит1ана Гьоц1алъ консервазул заводалда мастерлъун х1алт1изе. Гьабулеб ишалъулъ Рах1матил бугеб х1аракатчилъиги жавабчилъиги бихьун, чанго моц1идасан гьей йищула ВЛКСМалъул райкомалъул к1иабилей секретарлъун. 1980 соналъ гьелда т1адкъала жеги жавабчилъи ц1ик1к1араб, Хунзахъ райисполкомалъул г1аммаб отделалъул заведующиялъул х1алт1и. Хадуб, мустах1икъаб х1алхьиялде инег1ан т1адег1анаб даражаялда гьелъ бачана райисполкомалъул ишазул, администрациялъул аппараталъул нухмалъулелъул х1алт1иги.
Рах1мат Х1амидовна чанц1улго йищун йик1ана районалъул собраниялде депутатлъун. Руго ЦК ВЛКСМалъул х1урматалъул грамотаби, «За активную работу комсомола» медаль.
Гьелъие щун бук1ана доб мехалда рух1 кьун х1алт1аразе гурого щвезе рес бук1инч1еб «ДРялъул муниципалияб хъулухъалъул мустах1икъай х1алт1ухъан» абураб т1адег1анаб ц1арги.

Автор Н. Гlалиева. Март 2023 сон

2023 соналъул налогазулаб кодексалда налогал кьеялда хурхун гьарун руго бигьалъаби. Лъие гьел гьарун ругел, киналго гражданазейищ яги т1аса бищараб къокъаялъейищ?
Гьеб лъазелъун жакъа дун дандч1вана Россиялъул ФНСалъул Дагъистан республикаялда бугеб №10 МРИялъул бет1ерав пачалихъияв налоговияв инспектор Х1айбулаев Юсуп Мух1амадовичгун. Гьесдаги дидаги гьоркьоб ккана гьадинаб гара-ч1вари:

-Юсуп Мух1амадович, г1адамазе бокьун буго налогал кьеялда хурхун гьаб соналда гьарун ругел хиса-басиял кинал ругелали лъазе. Бокьилаан гьезул х1акъалъулъ дуца къокъал баянал кьуни.

-Х1акъикъаталдаги налогал кьеялда хурхун гьаб соналда гьарун руго хиса-басиял. Руго араб соналде дандеккун бигьалъаби гьарулел г1адамазул категориялги. Гьел х1алт1изаризе бегьула пенсионеразги, лъимал г1емерал хъизаназги. Араб соналъул налогал кьун рахъинаризе ккола бач1араб соналъул 1 декабралде, ай 2022 соналъул налогал кьун рахъинаризе ккола 2023 соналъул 1 декабралде. 
Буголъиялъул налог (имущественнияб налог).
Гьеб буго федералияб гуреб, бак1алъулаб налог. Гьеб ч1езабула регионаз жидецаго. 

-Лъица кьезе кколеб налог?

Буголъиялъул налог кьезе ккола жидер жаниб ч1олеб мина, квартира, рукъ, гараж, машина лъезе бак1, бан бахъинч1еб балеб бак1, жалго бет1ергьанал помещениял ругез. Ракьал ругел бак1азда жалго бет1ергьанаб маг1ишат гьабиялъе, ах-хур х1алт1изариялъе минаби, жанир ч1олел бак1ал ругел г1адамаз. 

Автор З. Гъаирбегов. Февраль 2023 сон.

Батlи-батlиял бутlабазда гъваридал лъалкlал тарал гlемерал машгьурал гlадамал рахъана нилъер районалда. Гьезул сияхlалда гъорлъ хасаб бакl ккола араб соналъ гlумрудул 85 сонилаб кlодо гьабурав гlалимчи-ядерщик, математикаялъулгун физикаялъул гlелмабазул доктор, профессор, СССРалъул пачалихъияб премиялъул лауреат, Россиялъул гlелмабазул мустахlикъав хlаракатчи Хlажиев Ахlмади Тlалхlатухайировичас.

Гьев гьавуна 1937 соналъ Хунзахъ росулъ хъулухъчиясул хъизамалда. Школалда цlалулев заманалдаго гlемерал предметаздехун интерес букlана гьесул, амма бищунго бокьулеб дарс букlана математика. Гьитlинго гьелде рокьи базабурав чи вукlана инсул вац, живгоги хlисабалъул мугlалим, Гlарани гьоркьохъеб школалъул директор Хlажиев Муртазагlали. Гьеб школалда цlалулаго Ахlмадие рес щвана цояздаса цоял лъикlал мугlалимзабазул дарсал росизе. Гьезда гъорлъ рукlана математикал Гиничукьа Хlайдарбегов Мансур ва Тlанусиса Мухlамадов Гlамир, физикаялъул учитель Бакьагьечlиса Гlалиев Ахкубек, химиялъул Москваялдаса Мамаев Борис, Хунзахъа историк Атаев Дибир ва гь. ц. Узухъда, гьединал мугlалимзабазда цере цlаларал цlалдохъабазе лъикlаб лъай щолаан ва СССРалда бищунго лъикlал тlадегlанал цlалул заведенияздеги рорчlулаан.  

1955 соналда меседил медалалда Гlарани гьоркьохъеб школаги лъугlизабун, Ахlмади цlализе лъугьана улкаялдаго бищунго цере тlурал университетазул цояблъун кколеб Ленинградалъул пачалихъияб университеталъул математикаялъулгун механикаялъул факультеталде. Гьебго университеталъул тарихияб факультет лъугlун букlана гьесул яцгlал Къадиева Асиятилги. Гьелъ тlадчlей гьабула Ахlмади гьеб факультеталде лъугьинеги.  

Тlоцебесеб курсалдаго факультеталда гlуцlула жидее меседил медалал щвараздасан хасаб къокъа, гьезда гьоркьов вукlана Ахlмадиги. Гьел цlалулаан хасал хlалтlул математикаялъул моделированиязда ва гьеб заманалъул цере тlурал информациязул технологиязда тlад. Гьедин, доб заманалъ тlоцебесеб курсалдаса байбихьун хlадурулел рукlана хадуб жидер цlар машгьурлъизе бугел ва пачалихъалъул ядернияб яргъил къуватал тlадегlанаб даражаялде бахинабиялъулъ жидеца бутlа лъурал гlалимзаби. Гьеб къокъаялда Ахlмадил лъай-хъвай ккола жиндирго йикlинесей гlумрудул гьудул Валентина Васильевнаялъулгунги. 

Автор Н. Гlалиева. Февраль 2023 сон.

17 апрелалда Хунзахъ росдал лъималазул ахазда т1обит1ана гьенире хьвадулел лъималазул умумузул г1аммаб собрание. Гьелда г1ахьаллъи гьабизе рач1ун рук1ана районалъул лъай кьеялъул информациялъулгин методикияб централъул нухмалъулей Г1умарова Сидрат Мух1амадовна, школалда цебесеб лъай кьеялъул специалист Гьит1иновасова Асият, райбольницаялъул врачал, Мух1амадова Зайнаб, Мажидова Х1апизат, райэпидемиологалъул кумекч1ужу Закарьяева Асият.

Собраниялда гьоркьоб лъураб аслияб суаллъун бук1ана ахираб заманалда полиомиелиталъ унтарал лъималазул къадар ц1ик1к1унеб бук1иналда бан, лъималазул иммунизация гьаби т1адаб бук1иналъул бицин. 

К1алъазе рахъарал райбольницаялъул врачаз иргадал рахъун бицана кинаб х1инкъи бугеб полиомиелиталъул лъималазул г1умруялъеяли. Цебеги нилъер улкаялда г1ат1идго т1ирит1ун рук1арал т1адерахъи, месед ва цогидалги г1умруялъе х1инкъи бугел лъималазул унтаби т1аг1инаризе к1ун бук1анила, прививкабазул кумекалдалъун.
Гьабсаг1аталдаги полиомиелитеталде данде прививкаби гьаризе дандеч1арал г1адамал камулел гьеч1ониги, прививкаби гьаризе т1адаб бук1ин бич1ч1изабуна данделъиялда г1ахьаллъараз. 
Щибха кколеб полиомиелит?

Полиомиелит-гьеб ккола вирусаздалъун лъугьунеб ц1акъго макруяб унти. Гьелъ хвезабула лъималазул нервабазул система, лъугьинабизе бегьула паралич, бегьула чанго саг1аталда жаниб хвалидегицин рачине, рахъинарула инвалидаллъун. 
Вирус чорхолъе ккезе бегьула гьаваялдасан маг1арзул къалазухъе ун, чорокал квераз кваналаго к1алдибе, хадуб бакьазде жанибе ун. Гьенисан бидулъе, ва т1олалго лугбазде ун, хасго гьениб асар гьабула централияб нервабазул системаялъе.

Автор Н. Гlалиева. Февраль 2023 сон.

 Россиялъул президент Владимир Путинил указалда рекъон, 2023 сон лъазабун буго Педагогасул ва насих1атчиясул сонлъун. Гьелъул мурадлъун ккола насих1атчилъиялъул иш гьабулел педагогикиял х1алт1ухъабазде хасаб к1вар кьей. Педагогасул ва насих1атчиясул лъаг1елалда гьарулел киналго тадбирал руссарал рук1ине руго учителасул х1алт1ул къимат борхизабиялде, г1ун бач1унеб г1елалъул педагогикаялде рокьи бижизабиялде. Гьаб соналда г1емераб х1алт1и гьабизе буго учительзабазул профессионалияб цебет1ей борхизабиялде, гьезул х1алт1ул к1варги бич1ч1ун социалияб рахъалъ гьел кквеялде.

Х1адур ругищ нилъер районалъул педагогал гьаб соналда мустах1икъаб къаг1идаялда дандч1вай гьабизе? Кинаб х1алт1и унеб бугеб нилъер районалда гьеб жавабияб х1алт1иялда хурхунали лъазелъун жакъа нижер  мухбир дандч1вана районалъул администрациялъул лъай кьеялъул отделалъул информациялъулгин методикияб централъул нухмалъулей Г1умарова Сидрат Мух1амадовнагун. Гьелдаги дидаги гьоркьоб ккана гьадинаб гара-ч1вари:

- Сидрат Мух1амадовна, нилъер президентас педагогасул х1алт1уде к1вар ц1ик1к1инабиялъул ва гьесул къадру борхизабиялъул мурадалда, исанасеб сон лъазабун буго педагогасул ва насих1атчиясул сонлъун. Х1адур бугищ нилъер районалъул лъай кьеялъул отдел гьаб соналда мустах1икъаб къаг1идаялда дандч1вай гьабизе? Кинаб багъа-бачари унеб бугеб лъай кьеялъул х1алт1ухъабазда гьоркьоб?

- К1удияб жигарчилъи унеб буго лъай кьеялъул отделалда рехсараб соналда дандч1вай гьабиялъе. Г1уц1ун буго лъаг1алиего план. Гьелда рекъон т1орит1изе руго к1вар бугел тадбирал. Т1убараб соналъго тадбирал гьаризе руго Педагогикиял х1алт1ухъабазул профессионалияб цебет1еялъе, насих1атчилъи, рахъи бугеб бут1а х1исабалда бихьизабиялъул проект г1умруялде бахъинабиялъе.

Т1орит1изе руго ц1алдохъабазе, педагогазе ва умумузе проекталъулал «Насих1атчи щивав чиясул г1умруялъулъ», «Педагогикияб практикаялда насих1атчилъиялъул технологиял» «Умумул – лъимадул г1умруялда аслиял насих1атчаг1и» абурал  ва цогидалги семинарал.
Х1исабалде росун руго зама-заманалдасан лъай кьеялъул «Насих1атчи. Маг1на. Къимат. Масъалаби». «Насих1атчилъи – профессионалияб цебет1езабиялде нух», «Лъай кьеялъул организациялда насих1атчилъи г1умруялде бахъинабиялъе проекталъулаб технологиял х1алт1изари», «Педагогикияб насих1атчилъи профессионалияб союзгун» абурал семинарал т1орит1изеги.

Автор И. Мухlамадов. Февраль 2023 сон. 

Щуго моцlгlан мех ана районалъул бищун кlудияблъун кколеб Хунзахъ росдал администрациялъул бегавуллъун Мухlамад Тlалхlатов вищаралдаса. Гьеб къокъабго болжалалда жаниб гьабун бажарараб хlалтlулги церечlарал масъалабазулги нижее бицана цlияв нухмалъулес. 

- Мухlамад Хизриевич, лъала мун хъулухъалде вачlун гlемер заман инчlониги советалде гъорлъе унел росабалъ гlезегlан хlалтlаби гьаризе байбихьун рукlин. Бокьилаан гьезул хlакъалъулъ бицани.

- Хъулухъалде вищун тlоцересел къояздаго дица дирго командагун цадахъ байбихьана гурун гъуждулгун хlалтlи гьабизе. Дидаго цебе лъураб масъала буго цохlо райцентралда гуребги, гьитlинал росабаздеги квер щвезабизе. Щайгурелъул, гьел рехун тани, райцентралде ва шагьаразде гlадамалги гочун, гlисинал росаби тlубанго чlунтиялдацин хlинкъи бугелъул. Хlалтlулал бакlал, лъим, ток ва цогидалги коммуникациял чlезариялда цадахъго, росаби чlунтичlого рукlине ккани чара гьечlого хlажалъула лъикlал нухалги. Гьединлъидал байбихьана нухаздасан. Чабахги бан къачlана райцентралда ругел гlемерисел нухал. Гьитlинаб автотранспортцин хьвадун бажарулареб хlалалда букlун, чабах бан, гвендал рацун, квалквал гьечlого бокьараб ьранспорт хьвадун бажарулеб хlалалъ битlа-бишизабуна Хунзахъа Гъонохъе унеб нух. Къачlана жибго Гъонохъ росулъ жанир ругел нухалги. Гьединго гlатlидги гьарун, чабах баччун къачlана Хьини ва Накlкlикь росабалъе унел нухал. Гьабсагlаталда Расул Хlамзатовасул юбилеялде гьабулеб бугеб хlадурлъиялда рекъон, гlатlидги гьабун, 6 километргlан манзилалда хъил тlезе хlадурулеб буго Хунзахъа “Игирагlал” абулеб бакlалде щвезегlан бугеб нухлул участок. Чlондокь ва Гlарани росабазул гьариязда рекъон, гьенирги чабахги бан къачlана цо-цо нухал. Федералияб программаялда рекъон, райцентралда цебе стадион букlараб бакlалда базе буго рагьараб тайпаялъул физкультураялъулун сахлъи щула гьабиялъул комплекс (ФОКОТ). Гьабсагlаталда гьенир хlалтlаби байбихьун руго. Гьениса бахъараб ракьги баччун, гlатlид гьабулел руго росдал кlиго хабзалазул территориял.
Хунзахъ тlоцебесеб школалда аскlоб рагьун буго теннис хlалеб рукъ.

Гlолохъабазул гьариялда рекъон гьениб лъезе босана цо теннисалъул столги. 
Райцентралъул “Чотода” авалалда балеб буго цlияб мажгит. Гьасагlаталда гьелъул кlиябго тlала эхетун буго, бачlун буго кинабго хlажатаб материал ва гьал къоязда ракlалда буго тlад тlох базе.

Автор Н. Гlалиева. Январь 2023 сон.

Дагьаб цебег1ан г1умруялъул 70 сон т1убана Хунзахъ №1 гьоркьохъеб школалъул физкультураялъул муг1алим, Дагъистан респубикаялъул мустах1икъав учитель, Россиялъул лъай кьеялъул отличник, ДРялъул физкультураялъул мустах1икъав х1алт1ухъан Г1амирханов Расул Мух1амадовичас. Расулида рохалилаб байрам баркизе рач1ун рук1ана гьесда цадахъ х1алт1арал, гьесда цере ц1аларал ва гьабсаг1аталдаги гьесде цере хьвадулел ц1алдохъаби. Г1емерал берцинал раг1аби абуна гьеб къоялъ Расул Мух1амадовичасул х1акъалъулъ.
Данделъиялда к1алъазе вахъарав районалъул ДЮСШялъул тренер Г1исаев Наби Мух1амадовичас Расул Мух1амадовичасул х1акъалъулъ гьадин абуна:

- Р. Г1амирханов ккола лъималазе вижарав г1адинав чи. Гьев жиндирго дарсазда киданиги лъималаздаса ват1а т1ун вук1унаро. Лъималгун цадахъ гьев векерулевги, к1анц1улевги, торг1о х1алевги вихьизе бегьула. Жиндирго кружокалъул акробаталгун цадахъ гьев вихьула районалда кинал байрамал т1орит1улел ругониги, гьенив цеве вахъунев, гьудуллъиялъулал дандч1ваял т1орит1улев. Гьев цеве вахъуна нилъер гурел, цогидал районаздаги. Дагьав цевег1анги гьев ун вук1ана Шамил, Хьаргаби районазде лъималгун цеве вахъине.
Гьабсаг1аталда гьанир нужеда рихьулел ругел бищун г1исинал т1оцебеселдаса бахъараб ункъабилеб классалде щвезег1ан ва гьездаса т1адеги сонал арал ц1алдохъабиги гьесул спортсменал ккола. Гьел киналго Расулил кружокалде хьвадиялъул г1илла буго гьезие тренер ц1ик1к1ун вокьулев вук1ин, гьесдасан гьезие мунпаг1алъи ц1ик1к1араб бук1ин.
Расул Г1амирхановасул вук1арав ц1алдохъан, цевесев акробат Гьиматов Сурхайица рак1-рак1алъулаб баркала загьир гьабуна жиндирго муг1алимасе, жидее кьураб лъик1аб физическияб х1адурлъиялъухъ, черх лъадарараллъун, къвак1араллъун, щулияллъун ц1алдохъаби лъугьиналъе лъураб к1удияб бут1аялъухъ. Жидее Расул Мух1амадовичасул дарс х1ажалъанилан,- баян гьабуна хадубги гьес,-рокъобги къват1ибги т1адег1анаб ц1алул заведениялда ц1алулелъулги, хадубги жавабияб х1алт1уда х1алт1улелъулги.
Расулил акробатаз х1айран гьарурал росуцояз гуребги, къват1исел районаздаса г1адамазги г1емерал лъик1ал раг1абаздалъун рак1алде щвезавула гьев.
Гьал къоязда дун дандч1вана Расул Мух1амадовичгун ва гьесдаги дидаги гьоркьоб ккана гьадинаб гара-ч1вари.

Автор И. Мухlамадов. Январь 2023 сон.

1 февралалда райадминистрациялда тlобитlана районалъул терроризмалде данде къеркьеялъул комиссиялъул (АТК) данделъи. Гьелда гlахьаллъи гьабуна районалъул нухмалъиялъ, прокурор Рамазан Гlумаровас, РОВДялъул начальник Мухlамадхlажи Сайбулаевас, УФСБялъул Хунзахъ бугеб районазда гьоркьосеб отделалъул нухмалъулев Шамил Гlумаровас, районалъул имам Ахlмад Мухlумаевас ва цогидазги. 

Данделъи байбихьулаго, районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас абуна цересел соназде дандеккун, гьаб ахир заманалда терроризмалъул хlинкъи гlодобцун бугилан абун нилъеца гьеб бутlаялда гьабулеб хlалтlи чучлъизе тезе бегьуларилан.  

Хадуб гьес гlатlидго бицана 2022 соналъ районалъул АТКялъ гьабураб хlалтlул. Гьедин, араб соналъ районалда ккун гьечlо цониги терроризмалда хурхураб такъсир. Райотделъул хасаб учеталда лъун вуго 22 чи. Гьездасан анкьгояв вуго туснахъалдаса къватlире риччарал, 9 чи вуго халкъазда гьоркьосеб розыскалда. Районалда буго 76 мажгит, 1 мадраса ва 1 мактаб. Гьел гlуцlабазда лъай кьеялъул процесс гlуцlун буго республикаялъул муфтияталъул бихьизабиялда рекъон. Гьединго жакъа къоялде районалда гьечlо цониги гьабсагlаталда къуваталда бугеб, законалда данде кколаредухъ яргъид гlуцlаразул къокъа. 

Терроризмалъул идеологиялда данде къеркьезелъун районалда гlуцlун буго АТКялъул аппараталъул, лъай кьеялъул, гlолилазулгун спорталъул отделазул, ихтиярал цlунулел органазул ва рухlиял церехъабазул вакилзабиги гъорлъе рачарал хасал хlалтlулал къокъаби.

Тасдикъ гьабун буго гlемер гlадамал данделъулеб ва хlинкъи букlине рес бугел объектазул сияхl. Гьелда гъорлъе уна 122 объект. Жакъа къоялде киналго объектазул гьабун буго категорирование. Гьезул комплексалъулаб хал-шал гьабиялъе гlуцlун буго хасаб комиссияги.

 
2022 соналъ халгьабуна киналго лъай кьеялъул объектазухъ. Гьел киналго руго сверун къан, къаси мехалда чlезабун буго канлъи, лъун руго хехаб бухьеналъул мобильниял телефонал, видеокамераби, металлодетекторал ва хlадурун руго терроризмалъул рахъалъ хlинкъи гьечlолъиялъул паспортал. Лъай кьеялъул 5 учреждениязда буго ЧОПалъул охрана, исана цоги кlиго учреждениялдаги лъезе буго гьеб.  
Терроризмалда данде чlараб информационнияб сообщество гlуцlиялъул мурадалда хасаб информация лъола районалъул сайталда, социалиял гьиназда, газеталда ва бакlалъулаб телевидениялда. Телевидениялдасан бихьизабула районалъул АТКялъул членазул, жамгlиялгун диниял хlаракатчагlазул церерахъинал. Гlадамал данделъулел бакlазда ран руго баннерал. Гlолилазда гьоркьор тадбирал тlоритlулаго, рикьана терроризмалъул хlакъалъулъ бицунел 350 буклетал. Гlаммаб къагlидаялъ босани, 2022 соналда терроризмалдагун экстремизмалда хурхун тlобитlана 120 профилактикияб тадбир.

Автор И. Мухlамадов. Январь 2023 сон.

Кватlичlого улкаялда байбихьизе буго ихдал призывалъул компания. Районалда гьелде унеб бугеб хlадурлъиялъулги, ахирисеб хаслихъе призыв районалда араб къагlидаялъулги нижее бицана районалъул бетlерасул заместитель, резервалъулаб комиссиялъул председатель Асадгlали Гlабдуразакъовас.

  
-Дие бокьилаан жакъа Ватlаналда цебе тlадаб борч тlубазабизе нилъер гlолохъаби ритlиялда хурхун ругел гlузраби загьир гьаризе. Районалъул призывалъулаб комиссиялъул председатель ккола живго муниципалитеталъул нухмалъулев, заместитель ккола военком, комиссиялъул членаллъун ккола РОВДялъул начальник, лъай кьеялъул, сахлъи цlуниялъул ва цогидалги бутlабазул вакилзаби. Жиндирго хъулухъалъулал ишалги тlуразаричlого, кидаго районалъул бетlер гьеб комиссиялда гlодов чlун бажарулареллъул, гlемерисеб хlалтlи бараб букlуна резервалъулаб комиссиялда.

Гьедин араб соналъ хаслихъе призывалъул комиссия байбихьана 1 ноябралда. Гlаммаб къагlидаялъ нижеца районалде битlун букlана 933 повестка. Гьездасан комиссиялде вачlана гlицlго 198 чи. Гьезулги армиялде витlана 50 чи. Гьеб къадар гlезабулагоги ниж дандчlвана цlакъ кlудиял захlмалъабигун. Щайгурелъул, цоял эбел-инсуца ва гlага-божараца риччаларого, цогиял жалго рахчарун, гlемерал квекlенал ккана хаслихъе призыв тlобитlулаго. Цо-цо ккана нижеда кlалалги гьикъун, квешезегогlадин рахчарун, инжитал ишал гьарурал гlолохъабиги. Гьединазул сияхl нижеца ихтиярал цlунулел органазде кьуна.

Руго мисалияб къагlидаялъ жидеца план тlубазабурал росабиги. Гьединазда гъорлъ рехсезе бегьула Хунзахъ, Тlануси, Лъагlилухъ, Гьоцlалъ ва Харахьи росаби. Кlудияб баркала буго гьел росабазул бегавулзабазеги жамагlатазеги ракlбацlцlадго Ватlаналда цебе тlадаб налъи тlубазе хlадурал гlолохъаби куцаралъухъ. Амма гьаниб рехсечlого гlоларо гьеб ишалда сверухъ букlине кколеб хlалтlи гьабичlел Гlочlло, Мущули, Гlоркlачlи, Шотода ва Мочlохъ росабиги. Гьел росабалъа цониги гlолохъанчи инчlо армиялде. 
Исана ихдал призыв байбихьизе буго 1 апрелалда. Гьабсагlаталда военкоматалда унеб буго армиялде ахlизе рес бугел гlолохъаби рагъулаб учеталда лъеялъул хlалтlи, хlадурулел руго сияхlал. 

Автор И. Мухlамадов. Январь 2023 сон.

Цебеккун лъазабун букlахъе, 26 январалда райцентралда Ш. Шамхаловасул цlаралда бугеб культураялъул кlалгlаялда тlобитlана районалъул бетlер Нурмухlамад Задиевас араб соналъ гьабураб хlалтlул хlисаб кьей. Тадбиралда гlахьаллъи гьабуна районалъул активалъ ва жамагlатазул вакилзабаз.

 
Данделъи байбихьана районалъул нухмалъулес Украинаялда тlобитlулеб бугеб хасаб рагъулаб операциялда гlахьаллъи гьабулел районцоязе баркала кьеялдасан. Гьединго киналго ахlана гьезул рокъор хутlарал хъизан-лъималазул тlалаб-агъаз гьабизеги. 

Гъоркьисала гьарун бажарарал хlалтlабазул бицунаго, районалъул нухмалъулес аслияб кlвар кьуна социалиял бутlабазда кколел ругел хиса-басиязде. Мисалалъе, бицана районалда 7 лъай кьеялъул объект балеб яги базе проекталда лъун бугилан. Хlисаб кьеялда хасаб бакl ккун букlана спецоперациялъул гlахьалчагlазе районалъул росабазул жамагlатаз, бегавулзабаз ва росдал магlишатазул предприятияз гьабураб гlарцулаб ва нигlматазулаб кумекалъул бициналъ. Гьединго Нурмухlамад Задиевас ракlалде щвезабуна исанасеб сонги цlакъго жавабчилъи цlикlкlараб ва дагьабги гъуждулги гурун хlалтlизе кколеб бугилан, щайгурелъул, гьеб федералияб даражаялдаго нилъер ракьцояв, Халкъияв шагlир Расул Хlамзатовасул сонлъун лъазабун бугелъул. Кlудияв шагlир гьавуралдаса 100 сон тlубаялде гьабизе кколеб хlадурлъиялъулги бицана гьес.  

2022 соналъ гьабураб хlалтlул хlасилазул нижеца араб соналъул ахирисеб газеталъул номералда гlатlидго кьун букlиндал, гьаниб гьелъул къокъго бицун толеб буго. 

Лъагlалил хlасилал гьарун хадуб, районалъул бетlерас жавабал кьуна гlадамазул суалазе. Гlаммаб къагlидаялъ гьес жаваб кьуна 25 гlан суалалъе. Гьезулги гlемерисел рукlана социалияб бутlаялда хурхарал. Мисалалъе, гlемерисезул рахlат хвезабун бугоан лъим дагьлъун яги тlубанго цlорон букlиналъ. Бассейналдасан хиса-хисун лъим гьеч1ел роххабазде бегунг1аги, гьел г1адамаз жидеего ц1езег1аги санаг1алъи гьабизе бегьуларищан гьикъулеб бук1ана райцентралъулаз. Узухъда, лъим дагьлъун бук1ин х1исабалдеги босун, гьеб бит1арабги бук1ина, цоял-кидаго лъимгун, цойгидал баччулел теч1ого. Райцентралъул цо-цо авалаздаги, Бакьагьечlи росулъги тlубанго т1аг1ун яги цlорон буго лъим. Гьелъие жаваб кьолаго, Нурмухlамад Задиевас абуна аслияб къагlидаялъ лъим дагьлъиялъе гlилла бугин ахирал соназда тlабигlаталда лъугьун ругел хиса-басиялилан. Ай, дагьлъун буго гlазу-цlад. Мисалалъе, гьаб хаселалъ унго-унголъун цониги нухалъ гlазу бачlо районалде. Гьединго цо-цояз жидерго рокъоб цlорочlого букlинеян, цойгидазул ургъел гьабич1ого минаялъул чанго точкаялда гlодобе биччан толеб буго лъим. Гьелдалъун цо-цо авалазде лъим тlубанго къотlулебги буго. Бакьагьечlи бегавуласул хlаракаталдалъун хасаб транспортги чlезабун баччулеб буго лъим, амма гlезегlан кlудияб росдае гьедин биччараб лъим гlелищха. Хунзахъги лъим гьечlого хутlарал авалазде гьединго баччизе ккелилан тlадкъайги кьуна бет1ерас бегавуласе.